Kemoterapi Nedir Amaçları Nelerdir

KEMOTERAPİ NEDİR; AMAÇLARI NELERDİR?
Kemoterapi (KT) basitçe kanserin ilaçlarla tedavisi demektir. KT’de kullanılan ilaçlar kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını önleyerek onları hasara uğratırlar. Genelde bu tip ilaçlar birlikte kullanıldıklarında etkileri daha fazla olduğundan KT kürleri birden fazla ilaç içerir.

Kanserin tipine ve evresine göre KT kanseri tedavi etmek; yayılımını önlemek; büyümesini yavaşlatmak; vücudun diğer kısımlarına yayılmış kanser hücrelerini öldürmek ve kanserin bazı belirtilerini iyileştirmek amacıyla uygulanır.

Bazı durumlarda KT tek tedavi seçeneğidir, ancak genelde cerrahi ve/veya radyoterapiye ek olarak kullanılır.

HANGİ İLAÇLARI ALACAĞIM?
Kanserin tipine, yerleşim yerine, büyüklüğüne, normal vücut fonksiyonlarınızı nasıl etkilediğine ve sizin genel durumunuza göre hangi ilaçların size daha yararlı olacağına doktorunuz karar verir.

KEMOTERAPİYİ NEREDE ALACAĞIM?
KT'yi nerede alacağınız kullanılan ilaçlara ve doktorunuzun seçimine bağlıdır.Ancak gözlem altında olmanız gerektiğinden hastanede almanız tavsiye edilir.

KEMOTERAPİYİ NE KADAR SIKLIKLA VE NE KADAR SÜREYLE ALACAĞIM?
KT kürlerinin sıklığı ve süresi kanserin tipine, tedavinin amacına, kullanılan ilaçlara ve vücudunuzun verdiği cevaba göre değişir. Genelde KT vücudunuzun kendini yenilemesi ve kuvvet kazanması için belli dinlenme aralıklarıyla verilir. Doktorunuz KT'nin ne kadar devam edeceğini size söyleyecektir.

KEMOTERAPİ NASIL UYGULANIR?
Kanser tipine ve kullanılan ilaçlara göre KT genel olarak şu üç yoldan biriyle verilebilir:
Damar içine
Ağız yoluyla
Kas içine, cilt altına veya doğrudan ciltteki kanserli alanın içine enjekte edilerek

KEMOTERAPİ ACITIR MI?
KT ilaçlarını ağız, cilt veya enjeksiyon yoluyla almanın bu yollarla alınan diğer ilaçlardan farkı yoktur. Bazı kişiler iğnenin girdiği yerde soğukluk hissederler. Eğer enjeksiyon sırasında ağrı, yanma veya rahatsızlık hissederseniz mutlaka doktorunuza veya hemşireye bildirin.

Kemoterapi UYGULANIRKEN BAŞKA İLAÇLAR ALABİLİR MİYİM?
Bazı ilaçlar Kematerapi'nin etkilerini azaltabilir. Bu nedenle KT'ye başlamadan önce kullandığınız ilaçların listesini doktorunuza göstermelisiniz. Listede ilacın adı, ne kadar sıklıkla alındığı, ne amaçla alındığı ve dozu mutlaka belirtilmelidir. Doktorunuz size bu ilaçları kesip kesmeyeceğinizi söyleyecektir. KT'niz başladıktan sonra da alacağınız her türlü ilaç için doktorunuza danışınız.

KT SIRASINDA ÇALIŞABİLECEK MİYİM?
Hastaların çoğu KT aldıkları sırada da çalışabilmektedir. Tedavilerinizi günün geç saatlerinde veya hafta sonundan hemen önce almak işinize daha az engel olacaktır. Eğer KT sizi çok bitkin düşürüyorsa çalışmanıza bir süre ara vermeniz yerinde olacaktır.

KEMOTERAPİNİN ETKİLİ OLUP OLMADIĞINI NASIL ANLAYACAĞIM?
KT'nizin etkili olup olmadığının anlaşılması için belli aralıklarla fizik muayene, kan testleri, röntgenler, tomografi veya sintigrafiler yapılacaktır. Bu testler ve incelemeler KT'nin etkinliği hakkında çok bilgi verirken yan etkiler (örneğin bulantı, kusma, saç dökülmesi) çok az fikir verir. Bazı kişiler yan etki ne kadar çok görülürse etkinliğin de o kadar fazla olacağını zannederler; bu yanlış bir kanıdır. Yan etkiler kişiden kişiye, ilaçtan ilaca değişir.

KEMOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ OLACAK MI?
KT başlamadan önce birçok kişi yan etkilerin görülüp görülmeyeceğini, yan etkiler görülürse neler yapılacağını merak eder. Kanser hücreleri çok hızlı büyüyüp çoğaldıkları için KT ilaçları hızlı çoğalan hücreleri öldürürler. Ancak vücudumuzda bazı normal ve sağlıklı hücreler de hızlı çoğaldıklarından ilaçlar bunlara da etki eder. Böylelikle yan etkiler ortaya çıkar.

Bazı kişilerde bu yan etkilerin yalnızca birkaç tanesi görülebilir ve şiddeti kişiden kişiye değişir. Belli bir yan etkinin sizde görülmesi ve şiddeti verilen KT'nin cinsine ve vücudunuzun KT'ye verdiği reaksiyona bağlıdır. KT'nin en sık görülen yan etkileri bulantı-kusma, saç dökülmesi ve halsizliktir. Diğer yan etkiler kan hücrelerindeki değişiklikler sonucu ortaya çıkan kanamalar, enfeksiyon ve kansızlıktır.

YAN ETKİLER NE KADAR SÜRER?
KT bittiğinde normal hücreler kısa sürede iyileşir ve yan etkiler kaybolur. Yan etkilerin geçmesi ve eski enerjinin kazanılması da kişiden kişiye değişir. Kendinizi ne zaman iyi hissedeceğiniz genel sağlık durumunuza ve aldığınız ilaçlara bağlıdır. Ancak yan etkilerden bazılarının düzelmesi aylar hatta yıllar alır bazen de hayat boyu sürer. KT kalp, akciğerler, böbrekler ve üreme organlarında kalıcı hasara yol açabilir. Bazı ilaçlar ikinci tip kanser gibi yıllar sonra ortaya çıkabilecek gecikmiş yan etkilere yol açar. Ancak KT gören hastaların çoğunda uzun süreli problemlerin olmadığını bilmek önemlidir. Ayrıca KT'nin ciddi yan etkilerini önleyecek birtakım önlemler de geliştirilmektedir.

BULANTI - KUSMA
KT hem mideyi hem de beyindeki kusma merkezini etkileyerek bulantı ve kusmaya yol açabilir. Bu etki kişiden kişiye ve ilaçtan ilaca değişir.

Bulantı-kusma hemen her zaman kontrol edilebilir, en azından azaltılabilir. Eğer bulantı-kusmanız varsa doktorunuz size bunu önleyecek ilaçları verecektir. Ayrıca aşağıdaki önerilerin de faydası olur:

Bir öğünde çok fazla yemeyin, üç büyük öğün yerine gün boyunca az ve sık yiyin.

Yavaş yiyip için, lokmalarınızı iyi çiğneyin.

Sıvıları yemekle birlikte değil yemeklerden en az bir saat önce veya yemekten sonra alın.

Tatlı, kızartma ve yağlı yiyeceklerden uzak durun.

Kokudan etkilenmek istemiyorsanız soğuk veya oda ısısındaki yiyecekleri tercih edin.

Eğer bulantı sabahları oluyorsa yataktan kalkmadan önce tost, kraker, kızarmış ekmek gibi kuru yiyecekler yiyin (ancak ağız ve boğaz ağrısından, tükürük azlığından yakınıyorsanız bunu denemeyin).

Elma veya üzüm suyu gibi soğuk, tortusuz, tatlandırılmamış meyve suları içebilirsiniz, gazlı içeceklerden (soda, gazoz, kola) kaçının.

Buz küpleri, nane şekeri, hafif ekşi şekerleri emebilirsiniz (boğaz ağrısı varsa ekşi tercih etmeyin).

Sizi rahatsız eden yemek, sigara veya parfüm kokularından uzak durun.

Yemekten sonra sandalyede oturup dinlenin, ancak yatmayın.

Bulantı olduğunda yavaş ve derin soluk alıp verin.

Arkadaşlarınızla, ailenizle birlikte olarak, müzik dinleyip televizyon seyrederek dikkatinizi başka yöne çekmeye çalışın.

Bulantı KT sırasında oluyorsa tedaviden birkaç saat önce bir şey yemeyin.

SAÇ DÖKÜLMESİ
KT'nin sık görülen yan etkilerindendir ancak her zaman olmaz. Aldığınız ilaçlara göre doktorunuz size saçınızın dökülüp dökülmeyeceğini söyleyecektir. Saçlar seyrekleşebilir ya da tamamen dökülebilir. Tedavi bittiğinde, hatta bazı kişilerde tedavi sırasında yeni saçlar çıkar. Bazı kişilerde de saçın rengi ve yapısı değişir.

Saç dökülmesi vücudun diğer yerlerinde de görülebilir. Yüzde, kol ve bacaklardaki, koltukaltı ve pubisteki kıllar dökülebilir. Saç dökülmesi birkaç tedavi sonra başlar, yavaş yavaş ya da tutamlar halinde dökülür, kalan saçlar donuk ve kuru bir görünüm alır. KT sırasında:

Hafif şampuanlar (bebe şampuanı) kullanın.
Yumuşak saç fırçaları kullanın.
Saçlarınızı düşük ısıda kurutun.
Saçınızı boyatmayın, perma yaptırmayın.
Saçınızı kısa kestirin.
Başınızı güneşten koruyun.

HALSİZLİK / ANEMİ
KT kemik iliğinin kırmızı kan hücreleri yapımını azaltır. Oksijen taşıyan bu kırmızı kan hücrelerinin azalmasıyla dokular yeterli oksijen alamaz ve yeterli çalışamaz. Bu duruma kansızlık veya anemi denir. Anemi olduğunda kendinizi halsiz ve yorgun hissedersiniz. Ayrıca anemiye bağlı baş dönmesi, üşüme, nefes darlığı olabilir. Bunları mutlaka doktorunuza bildirin.

Tedavi sırasında sık sık kan kontrolleri yapılacaktır. Bazen kan verilmesi gerekebilir. Anemi olduysa aşağıdakilere dikkat etmeniz gereklidir:

Hastalıklı kişilerden (grip, kızamık, su çiçeği, vs) ve kalabalık ortamlardan uzak durun.

Yakın zamanda aşılanmış çocuklardan (çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak) uzak durun.

Tırnak etrafındaki deriyi kesmeyin, koparmayın.

Makas, iğne, bıçak kullanırken dikkatli olun.

Diş etlerinizi tahriş etmeyecek yumuşak diş fırçaları kullanın.

Cildinizde tahriş ve kesikleri önlemek için jilet yerine elektrikli tıraş makinesi kullanın.

Sivilceleri sıkmayın ve kaşımayın.

Her gün ılık duş alın. Vücudunuzu nazikçe kurulayın, ovuşturmayın, keselemeyin.

Cildiniz kurumuş ve çatlamışsa losyon kullanın.

Vücudunuzun herhangi bir yerinde kesik veya sıyrık olursa ılık su, sabun ve bir antiseptikle temizleyin.

Temizlikte ve bahçe işlerinde eldiven kullanın.

Doktorunuzdan izinsiz aşı olmayın.

Bazen aşırı dikkatli olsanız da enfeksiyonlara yakalanabilirsiniz. Enfeksiyonun belirtilerine karşı dikkatli olmalısınız; 37o C üzerinde ateş, üşüme, titreme, terleme, ishal (KT'nin yan etkisi de olabilir), idrar yaparken yanma, şiddetli öksürük, boğaz ağrısı, vajinal akıntı, kaşıntı, yara etrafında veya intravenöz kateter giriş yeri etrafında kızarıklık, şişlik, hassasiyet gibi yakınmalarınızda mutlaka doktorunuza başvurun. Ateşiniz varsa doktorunuzla konuşmadan ateşinizi düşürecek ilaç almayın.

PIHTILAŞMA PROBLEMLERİ
Kanser ilaçları kanın pıhtılaşmasında rol oynayan trombositlerin üretimini etkiler. Eğer yeterli sayıda trombosit olmazsa en ufak bir yaralanmada kolaylıkla kanama ve çürükler meydana gelir. KT sırasında doktorunuz sık sık trombosit sayısını kontrol edecektir. Eğer trombosit sayınız çok düşerse kan transfüzyonu yapılabilir. Trombosit sayınız düşükse:

Doktorunuzun haberi olmadan ilaç kullanmayın. Bunlar aspirin, asetaminofen veya ibuprofen içeren ağrı kesiciler olup trombosit fonksiyonunu etkiler.

Alkollü içkiler almayın.
Dişlerinizi yumuşak diş fırçasıyla fırçalayın.
Burnunuzu temizlemek için yumuşak kağıt mendil kullanın.
Makas, iğne, bıçak veya alet kullanırken kendinizi yaralamamaya özen gösterin.
Ütü yaparken, yemek pişirirken kendinizi yakmamaya dikkat edin.
Yaralanmayla sonuçlanacak sporlardan, aktivitelerden kaçının.

AĞIZ, BOĞAZ VE DİŞ ETİ PROBLEMLERİ
Kanser tedavisi sırasında iyi bir ağız bakımı önemlidir. Kanser ilaçları ağız ve boğazda yaralara yol açabilir, ağız kuruluğu ve kanamalar olabilir; yanı sıra bu yaralar enfekte olabilir. KT sırasında enfeksiyonlarla savaşmak zordur ve ciddi problemlere yol açar, bunları önlemek için gerekli her şey yapılmalıdır.

KT'ye başlamadan önce dişlerinizin temizlenmesi, çürük, abse, diş eti hastalığı, uymayan protezleriniz için dişçinize başvurun. KT sırasında dişleriniz daha çabuk çürüyebilir, dişçiniz florlu çalkalama solüsyonu veya jel tavsiye edebilir.

Her yemekten sonra dişlerinizi ve diş etinizi yumuşak bir diş fırçasıyla, nazikçe fırçalayın. Eğer diş etleriniz çok hassassa doktorunuza tavsiye edebileceği özel tip fırça veya diş macunu sorun.

Diş fırçanızı her kullanıştan sonra iyice çalkalayın ve kuru bir yerde saklayın.

Tuz ve alkol içeren ticari ağız yıkama solüsyonlarını kullanmayın.

Ağzınızda yaralar oluşursa tıbbi tedavi gerekebileceğinden doktorunuza danışın. Yaralar ağrılı ve yemek yemenizi engelliyorsa:

Doktorunuza yaraların üzerine tatbik edebileceğiniz ilaç olup olmadığını, ağrılarınız için ilaç kullanıp kullanamayacağınızı sorun.

Soğuk veya oda ısısındaki yiyecekleri yiyin; ılık ve sıcak yiyecekler ağzınızı ve boğazınızı tahriş edebilir.

Yumuşak yiyecekleri tercih edin; yiyeceklerinizi blender'da püre haline getirip yiyebilirsiniz.

Domates, narenciye, portakal suyu, greyfurt, limon suyu gibi asitli yiyeceklerden, tuzlu ve baharatlı yemeklerden, kuru, çiğnemesi güç besinlerden kaçının.

Eğer ağız kuruluğu sizi rahatsız ediyor ve yemek yemenizi engelliyorsa:

Bol su için.

Buz küpü, yapay tatlandırıcılı sert şeker emebilir, şekersiz sakız çiğneyebilirsiniz.

Kuru yiyecekleri tereyağı, margarin ve soslarla nemlendirebilir veya sıvıya batırıp yiyebilirsiniz.

Yumuşak ve püre haline getirilmiş yiyecekleri yiyin.

Dudaklarınız kuruyorsa krem kullanın.

DİYARE (İSHAL)
KT bağırsaklarınızı döşeyen hücreleri etkilediğinde diyare ortaya çıkar. Yirmi dört saatten fazla süren, ağrı ve kramplarla seyreden durumlarda doktorunuza haber verin; şiddetli olgularda doktorunuz ilaç önerebilir. Doktorunuza danışmadan diyare için ilaç kullanmayın. Diyareyi kontrol etmek için aşağıdaki önerileri deneyebilirsiniz:

Az ve sık yemek yiyin.

Lifli yiyecekler yemeyin (kepek ekmeği, çiğ sebze, fasulye, fındık, patlamış mısır, taze veya kuru meyve), az lifli yiyecekleri tercih edin (beyaz ekmek, beyaz pilav, makarna, muz, kabuğu soyulmuş ve pişirilmiş veya konserve meyveler, beyaz peynir, yoğurt, yumurta, haşlanmış patates, püre haline getirilmiş sebzeler, tavuk, balık).

Kahve, çay, alkol ve tatlıdan uzak durun, kızarmış, yağlı, baharatlı yiyecekler yemeyin.

Süt ve süt ürünleri ishalinizi şiddetlendiriyorsa kullanmayın.

Doktorunuz aksini söylemedikçe potasyumdan zengin yiyecekler (muz, portakal, patates, şeftali ve kayısı nektarları) yiyin, çünkü ishalle potasyum kaybı fazladır.

İshalle kaybettiğiniz sıvıyı karşılamak için bol sıvı alın; su, elma suyu, açık çayı tercih edin. Bunların oda ısısında olmalarına ve yavaş içmeye dikkat edin. Gazlı içecekleri gazı kaçtıktan sonra içebilirsiniz.

İshaliniz çok şiddetliyse damar yoluyla sıvı almanız gerekebilir.

KONSTİPASYON (KABIZLIK)
Bazı kişiler ilaçların etkisiyle, bazıları da KT sırasında daha az aktif olmaları ve daha az beslenmeleri nedeniyle kabız olabilirler. Bir veya iki günden fazla gaita yapmadıysanız doktorunuza söyleyin. Kabızlığı önlemek için:

Bol sıvı alın; ılık ve sıcak sıvıları tercih edin.

Bol posalı yiyecekler yiyin.

Egzersiz yapın. Yürüyüş yapmak yararlı olabilir. Daha aktif egzersiz yapmak için doktorunuza danışın.

CİLT VE TIRNAKLARDAKİ ETKİLER
KT sırasında ciltte kızarıklık, kaşınma, soyulma, kuruluk ve sivilceler olabilir. Tırnaklarınızın rengi koyulaşır, çabuk kırılır, üzerlerinde dikey çizgiler oluşabilir. Bu problemlerin çoğunun üstesinden kendi başınıza gelebilirsiniz. Sivilce probleminiz olduğunda yüzünüzü temiz ve kuru tutun, özel krem ve sabun kullanın. Kaşıntı için mısır nişastası veya bebek pudrası kullanabilirsiniz. Kurumayı önlemek için sıcak suyla uzun süre banyo yapmak yerine, kısa süreli duş alın. Cildiniz nemliyken nemlendirici krem veya losyon sürün. Alkol içeren parfüm, kolonya ve traş losyonu kullanmayın. Tırnaklarınızı güçlendirmek için piyasada satılan tırnak kuvvetlendiricilerini kullanabilirsiniz, ancak bunlar bazı kişiler için tahriş edici olabileceklerinden dikkatli olun. Ev ve bahçe işleriyle uğraşırken eldiven kullanın. Eğer tüm bunlara rağmen problemleriniz düzelmiyorsa doktorunuza danışın.

Bazı kanser ilaçları damar yoluyla verildiğinde damar boyunca ciltte kararmalar olur. Bu koyulaşan bölgeler KT bittikten birkaç ay sonra düzelecektir.

Güneşe çıkmak da bu tip ilaçların cilt üzerindeki etkisini arttırabilir. Kendinizi güneşten koruyun.

Daha önce radyoterapi gören kişilerin bazılarında KT ilaçları verilirken veya kısa bir süre sonra radyoterapi uygulanan yerler kızarır, kaşıntı veya yanma hissi olabilir. Bu olay saatler veya günlerce sürebilir. Etkilenen bölgeye serin ve ıslak kompres koyarak yanma ve kaşıntıyı azaltabilirsiniz.

Cilt problemlerinin çoğu ciddi değildir ancak bazısı hemen müdahale gerektirir. Örneğin bazı ilaçlar damar yoluyla verilirken damar dışına kaçarsa ciddi ve kalıcı damar hasarına yol açabilir. Damar yoluyla ilaç alırken yanma ve ağrı hissettiğinizde derhal doktor veya hemşirenizi haberdar ediniz.

Ani ve şiddetli kaşıntı, vücutta döküntü, nefes alıp vermede zorluk veya hırıltılı solunum olduğunda bir an önce tedavi edilmesi gereken alerjik reaksiyon oluyor demektir, derhal doktorunuzu veya hemşirenizi uyarınız.

BÖBREK VE MESANE ÜZERİNE ETKİLER
Bazı KT ilaçları mesaneyi tahriş eder veya böbrekleri geçici olarak hasara uğratır. Aldığınız ilaçların böyle bir etkisi olup olmayacağını doktorunuza sorun ve aşağıdakilerden herhangi biri görüldüğünde doktorunuzu haberdar edin:
İdrar yaparken ağrı, yanma hissi
Sık idrara çıkma
Devamlı idrar varmış hissi
Kırmızı idrar
Ateş
Üşüme, titreme
Genelde iyi idrar çıkışını sağlamak ve problemleri önlemeye yardımcı olmak için bol miktarda sıvı almanız gereklidir (su, meyve suyu, kahve, çay, çorba, et suyu, dondurma, vs.).
Bazı KT ilaçları idrarınızın rengini (turuncu, kırmızı, koyu sarı) veya kokusunu değiştirebilir.

GRİP BENZERİ DURUM
Bazı kişilerde KT'den birkaç saat veya birkaç gün sonra gribal enfeksiyona benzer belirtiler görülebilir. Bu belirtiler kas ağrısı, baş ağrısı,yorgunluk, bulantı, hafif ateş, üşüme, iştahsızlık olup birkaç gün sürer. Ancak gerçek enfeksiyon ya da kanserin kendisi de bu belirtilere yol açabileceğinden doktorunuzu haberdar etmelisiniz. SIVI BİRİKİMİ KT sırasında gerek hormonal değişikliklere, gerek ilaçların etkisine, gerekse kansere bağlı vücudunuzda sıvı birikimi olabilir. Yüzünüzde, karnınızda, el ve ayaklarınızda şişme hissederseniz doktorunuza danışın. Tuzu ve yüksek oranda sodyum içeren besinleri kesmeniz gerekebilir. Problem daha şiddetliyse doktorunuz idrar söktürücü ilaçlar önerebilir. Doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayın.

SEKSÜEL ETKİLER: FİZİKSEL VE PSİKOLOJİK
KT cinsiyet organlarını ve fonksiyonlarını etkileyebilir. Yan etkiler kullanılan ilaçlara, hastanın yaşına ve genel durumuna göre ortaya çıkabilir. Erkekler İlaçlar sperm sayısını ve hareketliliğini azaltabilir veya anomalilere yol açar. Bu değişiklikler geçici veya kalıcı infertiliteye (kısırlık) neden olur. Erkeğin cinsel ilişki kurma kabiliyeti etkilenmez, ancak çocuk sahibi olamaz. Kalıcı kısırlık olabileceğinden KT'ye başlamadan önce doktorunuzla konuşunuz. Kadınlar KT ilaçları overleri (yumurtalıkları) hasara uğratabilir ve hormonları azaltır. Sonuçta adet düzensizlikleri, adetten kesilme olabilir. KT'nin hormonal etkileri sıcak basması, kaşıntı, yanma, vaginal dokularda kuruluk gibi menopoza benzer belirtilere yol açar. Vaginada kuruluk sonucu cinsel ilişkiye rahat girilmez ancak su bazlı kayganlaştırıcı kremler (lubrikan) kullanılarak belirtiler azaltılabilir. Bu değişiklikler daha sık vaginal enfeksiyonlara yol açar. Enfeksiyonları önlemek için yağlı kayganlaştırıcı kremler kullanmayın. Pamuklu iç çamaşırları giyin, çok sıkı pantolonlar, tayt giymeyin. Doktorunuz enfeksiyona yakalanmayı azaltacak vaginal krem veya fitil önerebilir. Enfeksiyon olduysa derhal tedavi edilmelidir. Overlerin hasar görmesi kısırlığa yol açabilir. Kısırlık geçici veya kalıcı olabilir. Kısırlığın ne kadar süreceği ilacın tipine, dozuna ve kadının yaşına bağlıdır. Tedavi sırasında mutlaka doğum kontrolü uygulayınız ve ne zaman doğum kontrolünü sona erdireceğinizi doktorunuza sorunuz.