İyot eksikliğini gideren yiyecekler ve iyot eksikliğine bağlı hipotiroidinin belirtileri

İyot eksikliği ilerleyen zamanlarda tiroid eksikliğine yol açıyor. Bu yüzden çocuklarda iyot eksikliğine dikkat edilmeli. En yüksek iyot, balıklar ve istiridye, karides, ıstakoz ve deniz yosunları gibi diğer deniz canlılarında bulunuyor. Yazımızın devamında iyot eksikliğini gideren yiyecek ve besinler hakkında bilgi verilmiştir.

Önemli uyarı:İyot eksikliği ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Bu yüzden özellikle çocukların beslenmelerinde iyottan zengin yiyeceklere yer açmak gerekiyor. İyot; sanıldığı gibi sadece tuzda değil, mezgit ve ton balığı gibi balıklarda, süt ve süt ürünleri ile bazı sebze-meyvelerde bulunuyor. ÇOcukların günde 90-120 mikrogram iyot almaları gerekiyor.

İyot Eksikliğinde beslenmenin önemi

Deniz suyunda, deniz canlılarında, bazı kaynak sularında ve az da olsa sebze ve meyvelerde bulunan iyot, vücuttaki büyüme ve gelişmeden beyin ve sinir gelişimine kadar sorumlu olan tiroid hormonunun yapımında rol oynuyor. Gıdalarla alınan iyot, hızlı bir şekilde bağırsaklardan emiliyor ve tiroid hormonu yapımında kullanılıyor. İyot, boynun ön tarafında yer alan kelebek şeklindeki tiroid bezi tarafından tiroid hormonlarına dönüştürülüyor.

Herkesin günlük alması gerekiyor. Bu miktar çocuklar için 90-120 mikrogram, yetişkinlerde 150 mikrogram olup, hamile veya emziren kadınlarda 250 mikrograma kadar çıkabiliyor. İyotun doğrudan alınmıyor. Besinlerde farklı miktarlarda yer alıyor. Örneğin iki kase yoğurt, yarım çay kaşığı iyotlu tuz ya da bir derin su balığı 90-120 mikrogram iyot içerir.

Kandaki iyot miktarı nasıl saptanıyor?

İyotun kandaki miktarı gün içinde çok değiştiği için, günlük iyot alımının yeterli olup olmadığı, 24 saatlik idrar atılımı ile ölçülüyor. Günlük iyot atılımının 150-300 mikrogram olması gerekiyor. 24 saat idrar takibi zor olacağı için idrardaki iyot/kreatinin oranı da tanıda kullanılabilir.

İyot eksikliği tiroid eksikliğine yol açıyor

İyot yetersizliğinin önce bir tiroid bezi rahatsızlığı olan 'guatr'a, ilerleyen zamanlarda da Hipotiroidi'ye (tiroid eksikliği) neden olabilir. Vücut yeterli iyot alamayıp kandaki miktarı düşünce, hipofizden salgılanan TSH adlı uyarıcı hormon miktarı artıyor.

Tiroid bezi ise, hem TSH'ın uyarıcı etkisi ile hem de tiroidde dolaşan kan miktarını artırıp daha fazla iyot yakalamak için büyümeye başlıyor. Tiroid bezinin bu büyümesiyle 'guatr' oluşuyor. Büyüyen tiroid bezi içinde de zamanla nodüller oluşmaya başlıyor ve tiroid hormonu yapımı azalıyor. Böylece Hipotiroidi ortaya çıkabiliyor.

İyottan zengin besinler, iyot içeren yiyecekler

Evrendeki en önemli iyot kaynağı denizler ve okyanuslar... İyot, denizlerden buharlaşıp yağmurla toprağa düşüyor. İyot içeriği zengin topraktan yetişen sebzelerde iyot miktarının daha yüksektir.

Ancak en yüksek iyot, balıklar ve istiridye, karides, ıstakoz ve deniz yosunları gibi diğer deniz canlılarında bulunuyor. Mezgit, ton balığı gibi derin, tuzlu su balıkları daha fazla iyot içeriyor.

İyot içeren sebzeler:Sebzelerden ıspanak, şalgam, pazı, kabak, sarımsak ve kuru fasulyede iyot daha fazladır. Meyvelerden en fazla çilekte bulunuyor. Süt ve süt ürünleri de iyot kaynağı besinler arasında yer alıyor. Günlük iyot ihtiyacının yaklaşık yarısı bir kase yoğurt, yüzde 40'ı bir bardak süt, yüzde 20'si ise bir yumurtadan alınabiliyor.

Tiroid eksikliğinde yenmemesi gerekenler

1. Balık
2. istiridye
3. karides
4. ıstakoz
5. deniz yosunları
6. Mezgit
7. ton balığı
8. ıspanak
9. şalgam
10. pazı
11. kabak
12. sarımsak
13. kuru fasulyede
14. Süt
15. süt ürünleri
16. çilek

İyotu sadece tuzdan almak şart değil

Yaklaşık yarım çay kaşığı iyotlu tuzun günlük ihtiyacı karşılıyor. Ancak iyot eksikliği olmasın diye tuz alımını artırmak doğru olmaz. İyot ve tuz ihtiyacının diğer besinlerden karşılanması daha doğru olur. Ayrıca pişirme ile besinlerdeki iyot oranı azaldığı için besinlerin taze tüketilmesi ve aşırı kaynatma ve kızartmadan uzak durulmasını öneriliyor. Yemeğe tuz atılacaksa, pişip soğuduktan sonra serpmenin daha doğrudur.

Karadeniz'de risk daha fazla

Ülkemizde iyot eksikliğine bağlı guatr, en çok Karadeniz bölgesinde görülüyor. Bu bölgedeki fazla yağışlar topraktaki iyotu uzaklaştırıyor. iyot eksikliğinin yanı sıra bu bölgede guatrojen gıda tüketiminin fazla olmasının da guatr görülme ihtimalini artırıyor. Lahana, karnabahar, brüksel lahanası, şalgam, turp gibi sebzeler tiroid bezinde iyot taşınmasını engelleyerek yalancı iyot eksikliği yapıyor.

İyot eksikliğine bağlı hipotiroidinin belirtileri:

• Halsizlik, devamlı uyku hali
• Dikkat dağınıklığı
• Depresyon
• Kilo alma
• Ciltte kuruluk
• Saç dökülmesi
• Tırnakların kolay kırılması
• Terlemede azalma
• Üşüme
• İştah azalması
• Eklemlerde ağrı
• Ellerde uyuşukluk hissi
• Kas krampları
• Guatr
• Tansiyon düşüklüğü/yüksekliği
• Çocuklarda boy kısalığı ve zeka geriliği
• Kolesterol seviyesinde artış
• Çocuk sahibi olamama, düşük yapma
• Adet dönemlerinde düzensizlik
• Özellikle gözaltları olmak üzere tüm vücutta şişlik, ödem
• Bağışıklık sisteminin bozulması

Dr. Özlem Eroğlu Kayacık
Acıbadem Taksim Hastanesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı