Diyabet (şeker hastalığı) ve beslenme

Diyabet, pankreastan salgılanan insülin hormonunun yetersizliği veya etkinliğinin azalması sonucu kandaki şeker miktarının yükselmesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Hastalıktan korunmak ve hastalık evrelerinde beslenme konusuna özellikle dikkat edilmelidir.
Diyabet (şeker hastalığı) nedir?
Besinler, tüketildikten sonra şekere dönüştürülmek üzere parçalanırlar. Daha sonra bu şeker kana geçer ve kandaki düzeyi yükselmeye başlar. Sağlıklı bir bireyde kana geçen şeker, pankreastan salgılanan insülin hormonu yardımıyla hücreye taşınır. Diyabetli bireylerde insülin eksik veya etkisiz olduğu için şeker hücre içine giremez ve kanda yükselmeye başlar.
Kan şekeri belli bir düzeyi geçince idrarla şeker atılmaya başlar. İdrardaki şeker miktarının artması ile sık idrara çıkma, aşırı susama ve çok su içme görülür.
Şeker hastalarının kendilerinin iyi ve sağlıklı hissetmeleri için yeterli ve dengeli beslenmeyi öğrenmeleri gerekmektedir.
Diyabet tipleri
Tip 1 diyabet: Vücut çok az insülin yapar veya hiç yapamaz.
Tip 2 diyabet: Vücut insülin yapar ama yeterli bir şekilde kullanamaz.
Diyabet hastalarının bilmesi gerekenler ve merak ettikleri sorulara cevapları aşağıda bulacaksınız.
Hangi yiyeceklerde şeker vardır?
Çay şekeri, şeker ve şekerlemeler, reçel, bal, çikolata, helva çeşitleri, hazır meyve suları, pasta ve tatlılar, meşrubatlar vb yiyeceklerin içindeki şekerler hızlı bir şekilde kan şekerine (glikoz) dönüştürülerek kana geçerler ve kandaki şekerde ani yükselmeler oluştururlar. Yüksek kan şekeri arzu edilen bir durum olmadığından bu tür yiyeceklerin diyette yer almaması gerekmektedir.
Hangi yiyeceklerde nişasta vardır?
Ekmek, pirinç, makarna, un, patates, mısır, kuru fasulye, nohut gibi yiyeceklerin içindeki nişasta da vücudumuzda şekere çevrilir, ancak bu tip yiyeceklerin içindeki nişastanın yiyeceklere dönüştürülmesi yavaş olduğundan kan şekeri daha geç ve yavaş yükselir. Posa içeriği yüksek olan nişastalı yiyecekler (kepekli ekmek, bulgur, kuru baklagiller gibi) düşük posalı yiyeceklere göre (beyaz ekmek, patates pirinç) kan şekerinin daha geç ve daha yavaş yükselmesini sağlarlar.
Diyetin posa içeriğini arttırmak için neler yapılabilir?
- Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç yerine bulgur, meyve suyu yerine meyve tercih edilmeli.
- Kabuğu ile yenilebilen meyvelerin kabuğu soyulmamalı,
- Kurubaklagiller daha sık tüketilmelidir
Öğün sayısı ve sıklığı ne olmalıdır?
Şeker hastalarının diyetlerinde önerilen yiyeceklerin zamanında ve önerilen miktarda tüketilmesi, kandaki şeker oranının hızlı bir şekilde düşmesini ve yükselmesini önler. Bu nedenle uzun süreli aç kalmak veya öğün atlamak yanlıştır. Öğün sayısı, sıklığı ve miktarı uzman sağlık personeli tarafından düzenlenmelidir.
Şeker hastalarında hareketin arttırılması gerekir; yürüyüş, bisiklete binme, yüzme, bahçede çalışma gibi hareketlerle düzenli olarak fiziksel aktivitenin arttırılması gerekir.
Şeker hastalarında sakıncalı olan besinler
- Şeker ve bütün şekerli tatlılar (bal, reçel, şurup, çikolata)
- Kurabiye, kek, pastalar, beyazlaştırılmış ekmek ve benzeri çörekler, meşrubatlar (asitli ve gazlı içecekler, hazır meyve suları)
- Katı yağlar ve yağ içeriği fazla olan besinler
- Sucuk, salam, sosis, pastırma gibi yiyecekler
- Sakatatlar (karaciğer, beyin, dalak, böbrek, dil, işkembe vb.)
- Yağda kızartılmış her türlü yiyecekler, kavurmalar
- Aşırı tuz ve tuz içeriği fazla olan besinler (konserve, turşu, salamura besinler vs)
Diyabetli bireylerin beslenme tedavileri; yaşına, boyuna ve vücut ağırlığına, fiziksel aktivite düzeyine, sosyoekonomik durumuna ve beslenme alışkanlıklarına göre diyetisyen tarafından ayarlanmalıdır. Beslenme programı kişiye özel olmalıdır.
Şeker hastalarına öneriler
- Öğün atlanmamalı, yemekler zamanında ve önerilen miktar kadar yenilmelidir
- Et tüketileceği zaman balık ve tavuk eti tercih edilmelidir.
- Etli yemeklere ayrıca yağ eklenmemelidir.
- Yemeklerde katı yağ yerine sıvıyağlar tercih edilmelidir.
- Yemekler pişirilirken kızartma ve kavurma yerine ızgara, haşlama veya fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.
- Vücut ağırlığı kontrol altında tutulmalıdır.