Anafilaksi: anafilaktik alerjik şok

Alerjinin en korkulan, en ağır ve tehlikeli şekli olan Anafilaksi, vücudun tümünü ilgilendiren yaygın alerjik reaksiyonlara bağlı olarak gelişir.

Anafilaksi öldürür mü? Anafilaksi, alerjik şok ismiyle de bilinir; erken tanınıp acil olarak tedavi edilmediğinde kişiyi şok ya da ölüme kadar götürebilir.

Anafilaksi nedir? Gazetelerde okuduğumuz 'Penisilin iğnesi yapıldı, yaşamını yitirdi' veya 'Arı sokmasından öldü...' gibi olayların nedeni hep Anafilaksidir. Ülkemizde her yıl ortalama olarak 100 kişinin anafilaksiden dolayı yaşamlarını yitirdikleri söylenebilir.

Anafilaksi Ne Demek? Anafilaksi, ciddi, hayatı tehdit eden, yaygın veya sistemik aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Anafilaksi aniden başlayan ve ölüme neden olabilen ciddi bir alerjik reaksiyondur. Anafilakside genel olarak kaşıntı, boğaz şişmesi, kızarıklık ve kan basıncının düşmesi gibi semptomlar söz konusudur. Yaygın nedenleri böcek ısırmaları, gıdalar ve ilaçlardır.

Anafilaksi Sebepleri

Anafilaksiye sebep olabilen pek çok madde vardır:

İlaçlar (penisilin, sefalosporin ve diğer antibiyotikler; aspirin, ağrı kesici ve romatizma ilaçları, lokal anestezikler, röntgen çekilirken kullanılan kontrast maddeler...)

• Serumlar ve aşılar
• Kan ve kan ürünleri
• Yiyecekler (Yumurta, süt, domates, fıstık, deniz ürünleri...)
• Yiyeceklere konan katkı maddeleri
• Bozulmayı önleyici maddeler (Sülfitler)
• Renklendiriciler (Tartrazin)
• Tat vericiler (Glutamat)
• Fiziksel etkenler: Egzersiz, soğuk
• Çeşitli maddeler: Lateks, sperm

Anafilaksi'nin Belirtileri

Anafilaksi, kişinin duyarlılığına ve alınan alerjenin miktarına göre değişik tablolara neden olur. Başta deri, alt ve üst solunum yolları, dolaşım ve sindirim sistemi olmak üzere pek çok organ sistemine ait belirtiler ortaya çıkar.

Anafilaksi Derideki belirtileri:

• Kızarıklık,
• kaşıntı,
• göz yaşarması
• Dudak, dil, damak ve uvulada kaşıntı ve şişlik

Anafilaksi Burun belirtileri

• kaşıntı,
• tıkanıklık,
• akıntı,
• hapşırık

Anafilaksi Diğer Belirtiler

• Larinks: kaşıntı, darlık hissi, disfoni,
• seste kabalaşma,
• kuru-sert öksürük, stridor
• Akciğer: nefes darlığı,
• göğüste sıkışma hissi,
• derin öksürük,
• hışıltı
• Bulantı,
• kramp tarzında karın ağrısı,
• kusma,
• ishal,
• Göğüs ağrısı,
• çarpıntı,
• baygınlık hissi,
• mental değişiklik,
• hipotansiyon,
• Ölüm hissi,
• huzursuzluk,
• zonklayıcı baş ağrısı,
• baş dönmesi,
• konfüzyon; bebek ve küçük çocuklarda ani davranış değişiklikleri (irritabilite, oyunu kesme, anne-babaya sıkıca yapışma, vb)

Anafilaksi, çok ani olarak ortaya çıkan bir durum olduğu için sadece doktorlar tarafından değil, herkesçe bilinmesi, tanınması ve ilk acil müdahalenin hemen yapılması, hastanın yaşamının kurtarılması bakımından çok önemlidir.

Alerjenin alım yolu ve vücuda giriş hızı da Anafilaksinin ağırlığını belirleyen önemli faktörlerdir. Mesela, penisilin iğnesi penisilin hapına göre çok daha ağır bir Anafilaksiye yol açar!

Anafilaksi belirtileri, alerjenle karşılaşıldıktan hemen birkaç dakika sonra başlar, 15-20 dakikada zirveye çıkar ve 1 saat içinde de azalmaya yüz tutar.

Anafilaksi, bazı kişilerde belirtiler tamamen kaybolduktan 8-24 saat sonra tekrarlayabilir. Bu nedenle, Anafilaksi saptanan bir kişinin en azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir.

Anafilaksinin Gelişimi ve Tehlike Sinyalleri

Anafilakside, solunum ve dolaşım sistemini ilgilendiren belirtiler ciddi bir krizin işaretleridir.

Anafilaksi Solunum sistemi belirtileri:

Burunla ilgili olarak kaşıntı, su gibi akıntı, hapşırma, burun tıkanıklığı... gibi belirtiler vardır. Ses tellerinin şişmesi (gırtlak ödemi), ses kısıklığı ve konuşma güçlüğü yaratabileceği gibi, bu darlığın çok fazla olması nefes alıp vermeyi güçleştirir, hatta tamamen imkansız kılar ve ölüme neden olur.

Bazı hastalarda ise astımlılarda olduğu gibi inatçı öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gelişir.Dolaşım sistemi belirtileri: Çarpıntı, düzensiz ve hızlı kalp atışları, göğüs ağrısı, baş dönmesi.. vardır. Kan basıncının düşmeye başlaması ciddi bir Anafilaksinin habercisidir. Yaşlı hastalar kalp krizi de geçirebilirler.

Anafilaksi Sindirim sistemi belirtileri:

Karında kramp tarzında ağrılar, bulantı, kusma, karında şişkinlik ve gerginlik, ishal ortaya çıkar.

Diğer belirtiler

Bu sistemlere ait belirtilerden başka birçok hastada, terleme, idrar kaçırma, baş ağrısı, şuur bozukluğu, halüsinasyon.. görülür.

Anafilakside ölüm

Anafilakside ölüm nedeni gırtlak ödemi veya inatçı tansiyon düşüklüğü veya kalp krizidir.

Anafilaksi Tedavisi

Anafilaksi çok acil bir durumdur. Kişiye hemen girişimde bulunulmadığı zaman kısa zamanda ölüme sebep olabilir. Bu sebeple, Anafilaksi belirtileri saptanır saptanmaz bir taraftan en yakın doktor veya hastaneye ulaşılmaya çalışılırken, diğer taraftan yapılması gereken bazı işlemler vardır.

Alerjenin vücuda girdiği yer belli ise (Arı sokmasında olduğu gibi!), o bölgeye hemen turnike yapılarak zehirin kana karışması engellenir. Varsa, arının iğnesi çıkartılır.

Kişi sırtüstü yatırılır ve bacakları yukarı kaldırılır. Bu sayede beyin ve kalp gibi önemli organlara daha fazla kan gitmesi sağlanır.

• Hasta sıcak tutulur.
• Mümkünse oksijen verilir.

Anafilakside yaşam kurtarıcı ilaç ADRENALİN'dir. 1:1000'lik adrenalin, 0,3-0,5 ml dozunda 20 dakika arayla cilt altına zerk edilir.

Anafilaksi tedavisinde yararlanılan diğer ilaçlar kortizon ve antihistaminikler'dir. Astım krizi belirtileri olan hastalara bronş spazmını azaltan nefes açıcı ilaçlar da verilmelidir.

Kan basıncı düşük olan hastalara hem kan basıncını yükselten ilaçlar (vazopressörler) hem de damar yoluyla sıvı uygulanır.

Gırtlak ödemi nedeniyle asfiksi (boğulma) belirtileri gösteren hastalara nefes alabilmeleri için acil trakeostomi (ana nefes borusuna dışarıdan delik açılması) gerekir.

Anafilaksiden Korunma:

Daha önce Anafilaksi geçirmiş olanlar, durumlarını bildiren bir kart veya künye taşımalıdırlar.

Anafilaksi nedeniyle ölüm tehlikesi atlatanların yanlarında sürekli olarak adrenalin bulundurmaları gerekir. Bu kişilere adrenalini hangi durumda, nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir.

• Anafilaksiye neden olan etkenlerden (ilaç, yiyecek...) uzak kalınmalıdır.
• Anafilaksi tanımlayan hastalara iğne şeklindeki ilaçlardan çok hap veya şurup verilmelidir. Hastalara ß-bloker sınıfı ilaçlar verilmemelidir.
• En azından 24 saat süreyle doktor gözetimi altında kalması gerekir.