Ayakların Doğumsal Deformiteleri

Konjenital terimi doğuştan, anne karnındayken gelişen ya da hastalık gelişimine kalıtımsal faktörlerin yol açtığı durumlar için kullanılır.

Yeni doğan bebeğin ayakları, daha ileri yaştaki çocuklara oranla daha uzun ve daha ince olup, bilek ve ayak eklemleri de son derece esnektir.

Ayaklar genellikle anormal biçimli gibi görünebilse de bu ufak sorunlar zamanla kendiliğinden ortadan kalkma ihtimali vardır fakat ancak bunun doktor tarafından yapılacak muayeneyle bildirilmesi uygun olan yaklaşımdır ve hastanın kontrolleri ve tedaviler aksatılmamalıdır.

Ayak ya da bacağın "içe" ya da "dışa dönük" olması yaygın olarak karşılaşılan sorunlardır, özellikle bebek yüzükoyun uyurken durum daha da belirginleşir. Bunlar genellikle konumla veya duruşla bağıntılı şekil bozuklukları (deformiteler) olup yaş ilerledikçe kendiliğinden kaybolurlar.

ÇARPIK AYAK (PES EKİNOVARUS DEFORMİTESİ)

Pes ekinovarus (Çarpık Ayak) kolayca tanı konan bir ayak şekil bozukluğudur. Ayak bileği normal pozisyona zor gelir, ayak sırtı öne doğru ve parmaklar içe basar pozisyondadır. Tanısı 16. Haftadan sonra detaylı ultrasonografi taraması sırasında konabilir ama çoğunlukla doğumdan sonra fark edilir.

Ayağın iç, arka ve taban kısmındaki bağlar, kirişler ve kapsüller kısalmış ve sertleşmiştir. Ayak kemikleri ayağın şekline uyum göstererek deforme olmuşlardır. Tedavi geciktikçe kemiklerdeki şekil bozukluğu artar. En büyük deformasyon aşık kemiğinde (Talus) görülür. Ayağı dışa çeviren kaslarda nispeten güçsüzlük vardır. Ayağı besleyen damarlar da daha ufak çaplıdır.

Tedavi edilmemiş çarpık ayak olguları en önemli ortopedik sakatlık sebeplerindendir. İster hamilelik esnasında ister doğumdan sonra tanısı konsun, bebek derhal ortopedist tarafından değerlendirilerek tedavisine başlanmalıdır.

Çarpık ayakla birlikte sık görülen çeşitli hastalıklar vardır. Bu yüzden diğer sistemlerin de muayenesi ve gerektiğinde tetkik istenmesi gerekebilmektedir.

Kesin sebebi bilinmemektedir. İleri sürülen nedenler:

1. Uterus (rahim) içi basının artması. Çoğul gebelik, fetusun içinde bulunduğu sıvının azalması, yüksek doğum ağırlıklı bebek bu duruma neden olabilmektedir.

2. Fötal (doğum öncesi) gelişimin durması. Bu durumda sıklıkla başka deformitelerle birlikte görülmektedir.

3. Ayakta sonlanan bazı kaslarda gelişimin tam olmaması nedeniyle kas dengesizliği.

4. Bazı kasların ayaktaki normal yapışma yerinin dışında yerlere yapışması.

TEDAVİ

1- Konservatif Tedavi:

Çeşitli germe egzersizleri ve takibinde değişik alçılama tekniklerini kapsar. Germe egzersizlerine ne kadar erken başlanırsa başarı şansı o kadar yüksektir. Ortopedist tarafından anne ve bebeğin bakımını yapacak kişilere gösterilmesi ve doğru bölgelerden tutularak gösterildiği şekilde yapılması çok önemlidir. Cenellikle ilk onbeş gün sonunda alçılamaya geçilir.

Ayak her seferinde biraz daha düzeltilecek şekilde alçıya alınır. Alçının dolaşımı bozmadığından emin olmak için genellikle alçı yapıldıktan sonra bebek gözlem altında tutulur.. Bir haftayla onbeş gün arasında değişen sürelerde alçının ve pozisyonunun değiştirilmesi gerekir. Genellikle alçının açılması için aileye söylenen yöntemlere uyularak evde çıkarılan alçı tekrar sağlık merkezinde yenilenir. Aralıklı olarak radyografi ile ayak kemiklerinin pozisyon değişimi teyit edilir. Bazı hastalarda ufak cerrahi girişimler de uygulanması gereklidir.

Ayak normal pozisyona tam olarak gelse bile belirli süreler gece yattığında kullanılacak ortezler ve özel ortopedik ayakkabılarla bu pozisyon korunmalıdır. Yoksa ayak tekrar ilk çarpık pozisyona gelme eğilimindedir. Çocuğun kontrolleri ergenlik dönemine kadar belirli aralıklarla devam ettirilmelidir.

2-Cerrahi Tedavi:

Hastanın tedavisine başlanılan yaşa göre değişik ameliyat teknikleri uygulanır. Akılda tutulması gerekli nokta yaş ilerledikçe ameliyat yöntemlerinin zorlaştığı ve başarı şansının azaldığıdır.

1) Yumuşak doku gevşetmeleri: Çeşitli dokularda gevşetme yapılarak ayak normal pozisyona getirilir. Bu pozisyon alçı ile korunur. Genellikle 3 ay alçı ve takibinde gece yattığında kullanılacak ortezler ve özel ortopedik ayakkabılarla tedaviye devam edilir. Çocuğun kontrolleri ergenlik dönemine kadar belirli aralıklarla devam ettirilmelidir.

2) Kemik deformitelerine yönelik girişimler. Dört veya beş yaşından sonra yapılacak ameliyatlarda ek olarak kemiğe yönelik çeşitli işlemlerin de yapılması şarttır. Bu yaşlardan sonra yapılacak girişimlerde ayak mutlaka normal olan tarafa göre daha küçük kalacaktır.

KONJENİTAL VERTİKAL TALUS

Talus adlı kemiğin doğumsal olarak vertikal (yatay) durumda olmasıdır. Buna bağlı olarak, sert tip düztabanlık gelişir. Alçı tedavisi ile başarı oranı düşüktür, cerrahi tedavi ile çıkık ayak kemikleri düzeltilerek alçı ile tedaviye devam edilir.

ÖNAYAĞIN İÇE DÖNÜKLÜĞÜ METATARSUS VARUS (METATARSUS VARUS)

Doğum sonrası hemen farkedilen bu deformitede ayağın ön kısmı içe doğru kıvrıkdır. Topuk normald ya da dönük olabilir Ayağın ön kısmının içe doğru dönük olduğu, ayak tabanından bakıldığında daha iyi anlaşılır. Görünüm içeri doğru dönük bir fasulye biçimini andırır. Ayak dış kenarında beşinci tarak kemiğinin tabanına ait çıkıntı belirginleşmiştir. Başparmak ile ikinci parmak arasındaki aralık genişlemiştir.

Tedavi genellikle germe egzersizleri ve alçılama ile kolayca başarılır. Cerrahi tedavi nadiren gereklidir.

AYAKTA FAZLA PARMAK VE YAPIŞIK AYAK (SİNDAKTİLİ)

Ayakta fazla parmaklılık, uygun ayakkabı bulmayı güçleştirebilecek bir sorun olmasına rağmen yapışık ayak sadece kozmetik sorun olarak kalır. Genellikle cerrahi müdahale ile düzeltilebilmektedir. Yapılar kolayca ameliyat edilebilecek kadar olgunlaşmadan ameliyat uygulanmamalıdır. Çocuğun psikolojik gelişimi ve ayakkabı kullanımındaki uyum göz önüne alınarak ameliyat yaşı planlanır.

HAZIRLAYAN; Dr. Mehmet Ali TÜMÖZ