Türklerin Kullandığı Alfabeler

Tarih boyunca birçok devlet kuran ve uygarlık haline gelen Türk devletleri yaşadığı dönemler boyunca farklı alfabeler kullanmışlardır. Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler 5 tanedir. Türklerin kullandığı bu alfabeler sırasıyla 1-Göktürk (Kök Türk), 2- Uygur Alfabesi, 3- Arap-İslam, 4- Kiril ve 5- Latin Alfabesidir. Türkler bu 5 alfabenin yanı sıra birçok alfabeyi kullanmıştır ancak uzun süre kullanılan bu 5 alfabedir. Sonuç olarak Türklerin kullandıkları bu alfabeler, yani farklı alfabelerin kullanılmasıyla kültürel etkileşimler yaşanmış ve değişimler meydana gelmiştir. Ayrıca aşağıda detaylı olarak Türklerin kullandığı alfabeler ve özellikleri hakkında bilgi bulunuyor.

Türklerin Kullandığı Alfabeler Sırasıyla ve Özellikleri

1) Göktürk (Kök Türk) Alfabesi:

• Türklerin kullandığı alfabeler arasında ilk olanı Göktürk (Kök Türk / Orhun Alfabesi) dir.
• Metinleri isim olarak Göktürk veya Orhun olarak adlandırılır.
• Türklerin ilk milli alfabesidir.
• Sadece Türkler tarafından kullanılmıştır.
• Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış, eklemelerde bulunmuşlardır.
• Yabancı etkilere uzak bir alfabedir.
• Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir.
• Bunlardan 4'ü ünlü, 31'i ünsüz ve 3'ü çift ünsüz sesler için kullanılır.
• Ünlüler için kullanılan harflerin her biri ikişer ünlüyü karşılamaktadır.
• Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir.
• Büyük ve küçük harf yoktur.
• ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd gibi heceler kendine has harflerle gösterilir.
• Sağdan sola doğru yazılır ve bu şekilde okunur.
• Orhun Yazıtları Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• Yenisey Yazıtları da Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.
• Noktalama işareti olarak sadece ":" kullanılmıştır.
• Aynı Türkçedeki gibi hece sistemi üzerine kurulmuş sondan eklemeli bir dildir.
• İslamiyet'ten sonra kullanılmamıştır.

2) Uygur Alfabesi:

• Türklerin kullandığı alfabeler arasında ikinci olarak kullanılan alfabe Uygur alfabesidir.
• Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından adlandırılmıştır.
• 18 adet işaretten, sembolden meydana gelmiştir.
• 4 sesli harf yer alır.
• Sağdan sola ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır.
• Yalnızca "Z" harfi ayrı yazılır.
• Bu yazının katiplerine yani yazıcılarına bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adı verilmektedir.
• Uygur alfabesi Soğd kökenlidir ve Uygurlar tarafından Türkçeye uyarlanmıştır.
• İslamiyet'ten önce ve sonra kullanılmıştır.
• İslamiyet'ten sonra Türkistan ve Kırım'da bulunan Türk devletleri Uygur alfabesini kullanmaya devam etmişlerdir.
• Timur İmparatorluğu ve ona ait diğer devletler Uygur alfabesini kullanmıştır.
• Uygur alfabesiyle yazılan ilk metinler 9. yüzyıla aittir.
• Bu alfabe ile edebiyat, sanat, din ve hukuk alanlarında birçok eser yazılmıştır.

3) Arap-İslam Alfabesi

• Türkler, Talas Savaşı'ndan sonra kitleler halinde İslamiyet'i benimsemeye başlamıştır.
• Türklerin İslamiyet'i kabulünden sonra dile dini kavramlar hızla girmeye başlamıştır.
• Bu dini kavramların telaffuzu ve doğru yazılışı hususunda ayrılıkları önlemek için Arap alfabesine geçilmiştir.
• Arap Alfabesi 28 harften oluşmaktadır.
• Türkçe'nin ses özelliklerini tam karşılamadığı için dilimize uygun eklemeler yapılarak 31/36 harfle kullanılmıştır.
• Arap alfabesinde bulunmayan ç, p, j gibi sesleri karşılayan harfler eklenmiştir.
• Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında bulunan Araf alfabesi sağdan sola yazılır.
• Arap alfabesi ünsüz sesler üzerine kurulmuştur.
• Ünlü sesler kelimelerde gerekmedikçe gösterilmemiştir.
• Ünsüz harflerin özelliklerine göre ünlü sesler telaffuz edilmektedir.
• Türkçedeki ünlüler; "a, e" sesleri "elif", "ı, i", sesleri "ye", "o, ö, u, ü" sesleri ise "vav" harfleriyle gösterilmektedir.
• Okumada oluşabilecek sorunlar için önemli metinlerde hareke kullanılmıştır.
• Kur'an-ı Kerim ve bazı gramer kitapları hareke kullanılarak yazılmıştır.
• Kullanımı zor gibi görünse de harflerin öğrenimi çok da zor ya da uğraştırıcı değildir.
• Arap alfabesinde küçük-büyük harf kullanımı ve noktalama kuralları yoktur.
• Arap alfabesinin kullanımı Karahanlı döneminden, 1 Kasım 1928'e kadar sürmüştür.
• Osmanlı döneminde Arapça, Farsça ve Türkçe'nin karışımından oluşan Osmanlıca ile birlikte bir bütün oluşturmuştur.
• 1928 yılında yapılan harf inkılabı ile kullanımı sona ermiştir.
• Bu alfabe ile Türk-İslam tarihinde önemli eserler verilmiştir.
• Arap alfabesinin bizdeki ilk önemli ürünleri: Kutadgu Bilig, Divanü lügati't-Türk ve Atabetü'l-Hakayık'tır.
• Bunlardan Kutadgu Bilig ile Atabetü'l-Hakayık Uygur alfabesiyle de yazılmıştır.

4) Kiril Alfabesi:

• Türklerin kullandıkları alfabeler arasında bulunan Kiril alfabesine geçişi Rusya topraklarında gerçekleşmiştir.
• Yunan alfabesinden geliştirilen bu Rus alfabesi, zorla kabul ettirilmiş bir alfabedir.
• Ruslar, sınırları içindeki Türklerin birlik olmasını engellemek amacıyla, "tek alfabe" yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabe hazırlamıştır.
• Türkler arasında 20 çeşit Kiril alfabesi kullanılmıştır.
• Kiril Alfabesi Türklerin kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harf barındıran alfabedir.
• 38 harften oluşan alfabenin 11'i sesli harftir.
• Soldan sağa doğru yazılır.
• Halen bugün bazı Türk toplulukları Kiril alfabesini kullanmaktadır.

5) Latin Alfabesi:

• Türklerin kullandığı alfabeler arasında ne çok bilineni Latin alfabesidir.
• Arap alfabesi, Türkçenin yapısına uymaması Latin alfabesine geçişin önemli nedenlerindendir.
• 1925 yılında ilk olarak Azeri Türkleri tarafında kullanılmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra 1928 yılında ülkemizde kullanılmaya başlanmıştır.
• 1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf devrimi yapılmış; Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilmiştir.
• Bu alfabede toplam 29 harf bulunmaktadır.
• 8'i sesli harf; geri kalanlar ise sessiz harflerdir.
• Latin alfabesinde bulunmayan, Türk dilinin yapısına uygun "ç, ş, ğ, ö, ü", harfleri eklenmiştir.
• Latin alfabe sisteminden bulunan "q x, w" harfleri Türkçe dil yapısına uymadığı için kaldırılmıştır.
• Latin alfabesinde bulunan "I-i" harfinin yanında "ı" ve "İ" şekilleri de kullanılmaya başlanmıştır.
• Türklerin kullandıkları alfabeler arasında kullanılan Latin alfabesi soldan sağa doğru yazılır.
• Harfler hem bitişik hem de ayrı şekilde yazılabilir.
• Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe, diğer kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir.
• Okuma-yazmayı kolaylaştırma amacıyla Latin alfabesine geçilmiştir.