Yüksek kolesterol, zararları ve tedaviler

Kanda aşırı miktarda bulunan kolesterol, yavaş yavaş damar duvarında birikir. Bu birikim sonucu o damarda daralma, tıkanma ortaya çıkar. Kolesterol hangi damarda birikmişse, o damarla ilişkili sorunlar ve hastalıklar görülür.

Kolesterol yüksekliğinde belirti ve bulgular çoğu zaman ani kolesterol yükselmesine bağlı değildir, uzun süreli kolesterol yüksekliğinin damar duvarında kolesterol birikmesine yol açmasının bir sonucudur. Yani kolesterolünüz şu andaki değerinin 2-3 katına yükselse ve 3-4 saat yüksek kalsa, size bir zararı olmaz. Asıl sorun, sizde daha önce uzun süreli kolesterol yüksekliği olmasıdır.

Sebep olduğu hastalıklar
Kalbi besleyen damarlarda (koroner arter) kolesterol birikimi, bu damarlarda tıkanma ve daralma sonucunda; göğüs ağrısı, kalp krizi ve kalp yetmezliği gibi sorunlara neden olur. Bunların sonucunda hasta, koroner by-pass ameliyatı (cerrahi olarak darlığın ortadan kaldırılması) veya anjiyoplasti (balonla, daralmış koroner arterin genişletilmesi) işlemine ihtiyaç duyabilir. Beyini besleyen boyun damarlarında kolesterol birikimi olması; felçlere, konuşma bozukluklarına, dengesiz yürümeye, bilinç kaybına yol açar. Böbrek damarlarında kolesterol birikimi yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliğine neden olabilir.

Erken önlem alınmalıdır
Ana atardamarda (aort) kolesterol birikimi de tehlikelidir. Buradan kopan kolesterol birikintileri, daha küçük damarları tıkayarak çok değişik sorunlara yol açabilirler: Bağırsağı besleyen damarları tıkayarak bağırsak ölümüne, göz damarlarını tıkayarak körlüğe, bacak damarlarını tıkayarak kangrene neden olabilirler. Kolesterol yüksekliğine bağlı sorunlar ortaya çıktığı zaman hasta geç kalmış olabilir; bu nedenle kolesterol yüksekliğini önlemek, yükselmişse düşürmek çok önemlidir.

Kolesterol-yüksek tansiyon ilişkisi
Kolesterol ve yüksek tansiyon arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Yani kolesterol yüksekliği yüksek tansiyona, yüksek tansiyon kolesterol yüksekliğine yol açmaz. Ancak ikisinin hedefi ve zarar verdiği organ aynıdır: Kan damarları. Yüksek tansiyon kan damarındaki basıncı yükselterek aşınma, yırtılmalara neden olur. Bu durum, su borusu içindeki basıncın artmasına bağlı sorunlara benzetilebilir. Yüksek kolesterol de damar duvarında kolesterol birikimine yol açarak, damarlarda daralma ve tıkanmalara yol açar. Yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliği, kan damarına diğerinin verdiği zararın şiddetini artırır ve ortaya çıkmasını çabuklaştırır. Bu nedenle, hem kolesterol yüksekliği hem de yüksek tansiyon tedavi edilmelidir.

Tedavide temel prensipler
Yüksek kolesterolün kontrol altına alınması ile yaşam süresinin uzadığı, kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümlerin azaldığı ve kalıcı sakatlıkların önlendiği kesin olarak gösterilmiştir. Kolesterol yüksekliğine ilaveten şişmanlık, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, sigara gibi diğer kardiyovasküler risk faktörlerinin tedavisi de planlanmalıdır.

Tedavi 2 aşamada gerçekleştirilir:
1. İlaç dışı tedavi
2. İlaç tedavisi

Bunları unutmayın:
- Her hasta için tedavi farklılıklar taşır. İlaç dışı tedaviler kesinlikle ihmal edilmemelidir. İlaç tedavisi mutlaka doktor denetiminde olmalıdır.
- Tedavide hedef belirlenirken, LDL kolesterol düzeyinin esas alınması tercih edilir. Hedef LDL kolesterol düzeyi, hastada kalp ve damar hastalığının olup olmadığına göre değişir.
- Kişide kalp ve damar hastalığı yoksa, LDL kolesterol düzeyinin 130 mg/d'nin altına düşürülmesi yeterlidir.
- Kişide kalp ve damar hastalığı varsa, hedef LDL kolesterol düzeyi 100 mg/dl'nin altı olmalıdır. Yani kalp krizi geçirmişseniz, koroner arter daralmasına bağlı göğüs ağrınız varsa, koroner damar ameliyatı geçirmişseniz, koroner arterleriz balon ile genişletilmişse, beyine, böbreğe, bacaklara giden damarlarınızda kolesterol birikimi varsa hedef, LDL kolesterol düzeyi 100 mg/dl'nin altıdır.

İlaç tedavisi
Yağ metabolizması bozukluklarını düzeltmek amacıyla çeşitli ilaçlar geliştirilmiştir:
- Statinler
- Safra asidi bağlayıcı reçineler
- Nikotinik asit
- Fibratlar Bu ilaçlara ne zaman başlanacağı, ne kadar süre kullanılacağı ve hedef kolesterol, LDL kolesterol, trigliserid düzeyleri kesinlikle doktor denetiminde olmalıdır.

Sık yapılan hatalar
- Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken, diyeti önemsememek
- Doktor randevusuna gitmeden önce diyet yapmaya başlamak
- Doktor veya beslenme uzmanına danışmadan diyet değişiklikleri yapmak
- Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken şeker hastalığı, yüksek tansiyon, sigara gibi diğer sorunları ihmal etmek
- Bir arkadaşın önerisi ile ilaç almak
- İlacın bitmesi, muayeneye kısa bir zaman kalması gibi birtakım nedenlerle ilaç tedavisine kısa süreli bile olsa ara vermek
- Kullanılan ilacın ismini hatırlamamak ve doktora giderken ilaç kutusunu yanına almamak
- Yüksek kolesterolün çok yaygın bir hastalık olması kamuoyu ve medyanın da ilgisini çekmektedir. Gerek kamuoyunda gerekse medyada yüksek kolesterol konusu çok konuşulmakta ve bu konuda uzman olmayan kişilerin de fikirleri yansıtılmaktadır. Hastalar, yetkisiz ve bilgisiz kişiler tarafından eksik ve yanlış bilgilendirilebileceklerini unutmamalıdır.

İlaçsız tedaviler
Yaşam düzeninin değiştirilmesi olarak da isimlendirilen ilaçsız tedaviler, yüksek kolesterol tedavisinde en önemli konudur. Kesinlikle ihmal edilmemelidir. İlaçsız tedavilerde yapılan ihmal, kolesterol düşürmek amacıyla kullanılan ilaçların başarısını da azaltır.
- İlaçsız tedavilerin başında beslenme alışkanlığının değiştirilmesi gelir.
- Sigara kesinlikle bırakılmalıdır. Sigara da kolesterol yüksekliği gibi bir kardiyovasküler risk faktörüdür. Sigara ayrıca akciğer kanseri, akciğer hastalığı, beyin kanaması ve birçok kansere de zemin hazırlar.
- Hastada yüksek tansiyon varsa, yüksek tansiyon tedavisinde geçerli olan ilaç dışı tedaviler ihmal edilmemelidir. Yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliğinde uygulanan ilaç dışı tedaviler, birbirine benzerlik gösterir. Yüksek tansiyonlu hastalarda, ilaveten beslenme ile alınan tuzun da azaltılması gerekir.
- Şeker hastalığı kontrol altına alınmalıdır. İnsülin kullanmak gerekiyorsa, bundan kaçınılmamalıdır.
- Şişmanlık kesinlikle kontrol altına alınmalıdır.
- Düzenli egzersiz; HDL-kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltir, LDL kolesterolü (kötü kolesterol) düşürür. Hastalar düzenli egzersiz yapmayı alışkanlık haline getirmelidirler. Haftada en az 3, tercihen 5 kez, 30-45 dakika süre ile yürüyüş, koşu, yüzme, bisiklete binme gibi sporlar yapılmalıdır.
- Alkol; HDL-kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltir, alkolün insan sağlığı ve sosyal yaşantı üzerine çok sayıda olumsuz etkisi olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle, alkol alımı kesinlikle sınırlandırılmalıdır. İzin verilen etil alkol miktarı erkeklerde günde 30 ml, kadınlarda günde 15 ml'dir. 30 ml etil alkol 720 ml bira, 300 ml şarap, 60 ml 100 derece viski ve 60 ml rakıda bulunur.