Üreme Nedir Üremenin Tanımı Üremenin Çeşitleri Üreme Özellikleri Üremenin Anlamı
Üreme Nedir Üremenin Tanımı Üremenin Çeşitleri Üreme Özellikleri Üremenin Anlamı
Üreme
Canlilarin soylarinin devami için kendilerine benzer yavrular meydana getirmelerine denir.eseyli ve eseysiz olarak iki sekilde olur.
Eseysiz üreme
Esey hücrelerine gerek olmadan yapilan üreme seklidir. Yavrular tamamen ana bireye benzerler.
Eseysiz üreme çesitleri
Bölünme
Monera, protista ve mantarlarda görülür.
Tomurcuklanma
Maya hücrelerinde ve bazi protistlerde görülür.
Sporlanma
Parazit bir hücreli, mantar ve bazi ilkel bitkilerde görülür.
Vejetatif üreme
Ana bitkiden ayrilan kismin bölünme özelligi kazanmasiyla olur. Çelik, daldirma, asi gibi çesitleri vardir. Mitoz bölünme esasina dayanir.
Eseyli üreme
Farkli iki cins gametin birlesmesi ile yeni bir canlinin olusmasidir. Kalitsal yönden farkli canlilar olusur.
Zigot
Gametlerin birlesmesi sonucu(döllenme) olusan yapidir. Zigottan sonraki bölünmeler mitoz bölünmedir.
Izogami
Sekil ve büyüklük bakimindan ayni olan gametlerin birlesmesidir. Yesil su yosunu ve ulotrix’te görülür.
Anizogami
Yapi ve büyüklük bakimindan farkli olan iki gametin birlesmesidir. Alg ve mantarlarda görülür.
Oogami
Büyük ve hareketsiz yumurta hücresi ile küçük ve hareketli sperm hücresinin birlesmesi ile olan üremedir. Memeliler ve gelismis bitkilerde görülür.
Hermafroditlik
Bir organizmanin hem erkek hem de disi esey organlarini barindirmasidir.
Partenogenez
Döllenmis yumurtanin geliserek tam tesekküllü bir bireyi olusturmasidir. Bu birey cinsiyet olarak erkek olup, vücut hücreleri haploit kromozom sayisina sahiptir. Döllenen yumurtalardan mutlaka disi bireyler olusur. Arilar ve bitki bitlerinde görülür.
Metagenez
Eseyli üremenin ardindan eseysiz üremenin gerçeklesmesidir. Sitma mikrobu, deniz anasi, egrelti ve karayosunlarinda görülür.
Tohumsuz Bitkilerde Üreme
Açik tohumlular
Üremeleri kozalak içinde açikta bulunan tohumlarla gerçeklesir. Tozlasma rüzgarla olur.
Kapali tohumlular
Tohum taslaklari ovaryum içerisinde saklanir. Üreme yapilari çiçekte bulunur.
Çiçekli Bitkilerde Eseyli Üreme
Bir çiçegin genel yapisi Pistii:Disi organ Stamen:Erkek organ
Polen olusumu
Erkek organ bascigindaki polen keseleri içinde 2n kromozomlu polen ana hücrelerinden mayoz ile n kromozomlu 4 tane mikrospor çekirdegi olusur. Bunlarin mitoz geçirmesi ile n kromozomlu iki çekirdek tasiyan (generatif ve vejetatif çekirdek) yapi olusur. Bu yapiya polen(çiçek tozu) denir. Polen çimlenirken vejetatif çekirdekten polen tüpü olusur. Generatif çekirdekten sperm çekirdekleri olusur. Her türün poleni kendine özgü bir sekle sahiptir.
Yumurta hücresi olusumu
Disi organ yumurtaligindaki tohum taslagi içinde 2n kromozomlu tohum taslaginin ana hücresi mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor olusturur. Makrosporlarin 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdegi arka arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapi olan EMBRIYO KESESI ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki yumurta çekirdegigeliserek yumurta çekirdegi halini alir ve döllenmeye hazir durumdadir. Ortadaki 2 çekirdekte endospermi olusturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir. Diger çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adini alir ve kaybolur.
Tozlasma
Erkek organlarin basçigindaki polenlerin su, rüzgar, böcek gibi faktörlerle disi organin tepecigine tasinmasidir.
Sperm çekirdegi(n)+Yumurta(n)¾®Zigot(2n)® Embriyo
Döllenme
Sperm çekirdegi(n)+Polar çekirdekler(2n)®Triploit çekirdek(3n)®Endosperm
Tohum döllenmeden sonra olusur. Tohum taslagininörtüleri kalinlasarak tohum kabugunu yaparlar. Tohum embriyo+endosperm+tohum kabugundan olusur.
Tohum taslagi sayisikadar tohum olusur.
Disi organ ve çiçek tablasi, besin depolayarak tohumun çevresinde meyvayi olustururlar.
Tohumun yapisinda sunlar bulunur:
Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik gövde=plumula)= 2n kromozomlu
Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu
Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu
Kabuk (testa)= 2n kromozomlu
Çimlenme
Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yapraklari olusturmasina kadar geçen büyüme evresidir. Tohumun olgunlasmasindan çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALI denir. Uykudaki tohumlar canlidir fakat metabolizmalari minimum seviyededir.
Çimlenme için yeterli H2O,sicaklik, O2 ve enzimler gereklidir Bitkilerde Gelisme Çimlenmeden sonra isik, CO2, H2O ve mineral maddelerin yardimiyla bitkisel dokularin olusmasidir. Yüksek yapili bitkilerde gelisme tohum içinde baslar.Gelisme eseyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla gerçeklesir
Hücre bölünmesi
Büyüme
Farklilasma
Yüksek yapili bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum içindeyken endospermden besin depo ederler.
Çenekler bitkinin fotosentez yapmaya baslayincaya kadar ki gelisimi sirasinda emriyoyu besler.
Kapali tohumlu bitkilerden tek çenekliler genellikle tek yillik ve otsu bitkilerdir. Çift çenekliler genellikle iki veya daha çok yil yasayan odunsu bitkilerdir. Açik tohumlu bitkiler ise çok çeneklidir.
HAYVANLARDA ÜREME
Üreme sistemi+bosaltim sistemi ürogenital sistem adini alir. Erkekegamete sperm(n)i disi gamete yumurta(n) adi verilir.
Hayvanlarda üç sekilde üreme-gelisme görülür:
1.Vivipar
Iç döllenme ve iç gelisme yapan canlilardir (memeliler)
2.Ovipar:
Iç döllenme yaparlar fakat gelisme kabuklu yumurta içerisinde olur. (kuslar, bazi sürüngenler)
3.Ovovivipar:
Gelisme ana vücudunda ve yumurta içerisinde olur. Belli bir süre sonra canli yumurtayi ve ana vücudunu terk eder ve doguyormus gibi gözükür. (bazi sürüngenler ve bazi baliklar)
Iç döllenme
Kara hayvanlarinda görülür. Döllenme disinin vücudu içinde olur. Bu nedenle az sayidaki üreme hücresi tür sürekliligi için yeterlidir. Bazi canlilar suda yasamalarina karsin, yavru sayisini koruyabilmek için iç döllenme yapabilirler (köpek baligi, lepistes)
Baskalasim(metamorfoz)
Çok yumurta olusturan bazi canlilarda yumurta içindeki besin maddesi (vitellüs) çok az oldugundan embriyo gelisimini tamamlamadan yumuirta larva halinde çikar, disarida geliserek ergin birey halini alir. Bu olaya metamorfoz denir. Kurbagalarda görülür.
Balik ve kurbagalarda üreme
Dis döllenme görülür, yumurtalarinda kabuk olusmaz. Disilerde yumurtalikta olusan Müller kanali yardimiyla kloak tan disari atilir. Erkeklerde ise testislerde olusan spermler Wolf kanali yardimi ile kloaktan disari atilir. Wolf kanali,hem spermleri hem de bosaltim maddelerini tasir.
Sürüngen ve kuslarda üreme
Iç döllenme dis gelisme görülür. Embriyo gelisimini yumurta içinde tamamlar. Bazi yilan türlerinde faklilik görülebilir. Erkeklerde wolf kanali yalniz spermleri tasir. Bosaltim maddeleri ise ayri bir kanal ile kloak tan disari atilir.
Sürüngen ve kus yumurtasindaki embriyonik örtüler:
1.Kabuk
Yumurtayi kurakliga, bakterilere karsi korur.O2 ve CO2 alisverisini saglar.
2Koryon
Embriyoyu korur ve gaz alisverisine imkan saglar.
3.Amniyon kesesi
Embriyoyu basinca ve sicaklik degisimlerine karsi korur. Içindeki sivi hareket serbestligi saglar.
4.Allantoyis
Embriyonun artik maddelerni toplar, memelilerde körelmistir.
5.Vitellüs kesesi
Embriyonun besin maddesinin bulundugu kesedir. Memelilerde yoktur.
Memelilerde üreme
Iç döllenme, iç gelisme gözlenir. Gagali ve keseli memeliler de yavru gelisimini ana vücudu içinde gerçeklestirir, besini yumurtadan alir. Plasentali memelilerde, emriyo disinin uterusu(döl yatagi) içinde gelisir. Vitellüs yeterli olmadigindan beslenme, plasenta adi verilen özel bir yapi araciligi ile anne kanindan karsilanir.
Plasenta
Koryon uzantilari ile, uzantilarin uterusa degdigi bölge plasentayi olusturur. Plasenta, embriyoya besin ve O2 saglar, CO2 ve diger artik maddelerin anne kanina geçmesine yardimci olur. Amniyon zarinin kenarlarinin birlesmesi ile olusan GÖBEK BAGI embriyo ile plasenta arasinda baglantiyi olusturur. Içinde kan damarlari bulunur.
INSANDA ÜREME SISTEMI
Erkek üreme sistemi
Testisler ince kivrimli SEMINIFER tüpçüklerinden olusurlar. Olusan spermler buradan epididimis’e oradan da vasdeferns (sperm kanali) a açilir. Vasdeferens de üretra(idrar kanali) ile birlesip disari açilir.
Spermatogenez testislerdeki seminifer tüpçüklerinde gerçeklesir Spermlerin üretradan atilmasi seminal sivi ile saglanir. Bu sirada idrar yolu kasilip tikanmistir.
Seminal sivi prostat-cowper bezi ve seminal keseciklerin salgilarindan olusur Hormon kontrolü hipofiz bezinden salgilanan FSH ve LH hormonlarinda yapilir. FSH spermatogenezi LH ise testislerden testesteron hormonu salgilanmasini kontrol eder. Testesteron hormonu ise sperm olgunlasmasini, ses kalinligini ve killanmayi saglar.
Disi üreme sistemi.
Yumurtaliklar (ovaryum), yumurta kanali (fallopi tüpü) ve bajinaadi verilen kisimlarindan olusur.
Vajinanin döl yatagina olan açikligina servix denir Döllenme fallopi tüpünde olur. Döllenmis yumurta ilk mitoz bölünmeleri fallopi tüpünde geçirir.
Ovaryum ve uterusta meydana gelen degisiklikler düzenli devreler halinde tekrarlanir. Bu üreme devre MENSTRUASYON PERYODU denir. 4 asamada incelenir:
1.Folikül evresi
Hipofizden salgilanan FSH (folikül uyarici hormon) etkisi ile ovaryumdaki çok sayida folikülden biri olgunlasir. Folikül hücresinden östrojen hormon etkisi ile uterusta mitoz hizlanir, kan ve doku sivisi artar. Folikül ovaryum yüzeyine kadar gelir bu evre 10-14 gün sürer.
2.Ovulasyon evresi
Hipofizden LH(lüteinlestirici hormon) salgilanmasi ile folikül yirtilarak içindaki yumurta ovaryumdan atilir. Atilan yumurta fallopi tüpüne geçer.
3.Corpus Luteum evresi
LH etkisi ile yirtilan folikül hücreleri sari renkli yag damlaciklari tasiyan lütein hücreleri halini alir. Bu yeni yapiya corpus luteum adi verilir. Lütein hücrelerinden salgilanan progesteron hormonu döllenmis yumurtanin uterusa tutunmasini saglar. Bu evre 10-14 gün sürer.
Gebelik döneminde corpus luteum bozulmadigi için progesteron salgilanmasida devam eder.
Hipofizden salgilanan LTH (lüteotropik hormon) corpus luteumun östrojen ve progesteron hormonlarinin devamini sagladigi gibi süt bezlerinin gelismesi ve analik içgüdüsünün olusmasinda görevlidir.
4.Menstruasyon evresi
Döllenme yoksa sinirsel uyartilar olmadigindan corpus luteum bozulur. Dolayisiyla progesteron seviyesi düser. Uterus iç çeperi parçalanir. Doku parçalari, döllenmemis yumurta, bir miktar kanla birlikte vajinadandisari atilir. Ortalama 3-5 gün sürer. Daha sonra tekrar folikül evresi baslar.
Hipofiz bütün üreme sistemini düzenler Hipofiz hormonlarinin salgilanmasi beynin hipotalamus bölgesinden çikan RF(releasing faktör) tarafindan düzenlenir. Hipofizden salgilanan OKSITOSIN hormonu dogum sirasinda uterus kasilmasini ve daha sonra sütün akmasini saglar.
Geri besleme (feed back):Bezlerin birbirlerini etkileyerek kandaki hormon miktarini düzenlemelerine geri besleme denir.
