Şimşek Nedir Yıldırım Nedir
Şimşek Nedir Yıldırım Nedir
şimşek elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. fakat belli hava koşullarında meydana gelir.
yıldırım ise; bulut ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmaları olarak tanımlanır. yıldırım, zigzaklı bir yol takip ederek kollar halinde aşağı doğru iner. genellikle şiddetli bir yağmurla birlikte görülür.
nasıl oluşur
yıldırım, hava iyi bir elektrik iletkeni olmadığından hemen gerçekleşmez. yalıtılmış havanın direncini yenmek için pozitif ve negatif yükler arasında yeterli fark oluşuncaya kadar bekler. atmosfer içerisinde bir yörüngede birkaç çift başlangıç çarpması oluşur ve ondan sonra yerden buluta doğru pozitif yüklü yıldırım takip eder.
ısınan alçak hava, gelen soğuk bir ön cephe tarafından yukarı itilir ve bulutlar içindeki pozitif ve negatif yükler birbirinden ayrılır. yüklerin bu ayrılması, bulutun tabanında toplanan negatif yüklerin, karadaki veya denizdeki pozitif yükleri çekmesine neden olur. bu etkileşim gerçekleştiğinde ise; pozitif yük ışığın üçte biri hızla yukarı doğru fırlar ve neon parlaklığında bir ışık oluşur.
şimşek ve yıldırım, elektriksel direnci en küçük olan yolu izler ve arka arkaya 40'ın üzerinde zigzag çakışlardan oluşur. yakında çakan şimşekler kuru ağaç dalları gibi çatallı görünüştedir. bulut tepesinden stratosfere doğru boşalan şimşek ”roket şimşek” olarak adlandırılır.
şimşek saniyede 90.000 mil (144.810 km.) yani neredeyde yarı ışık hızıyla hareket eder ve bir şimşeği başlangıcından sonuna kadar izlemek zordur. hemen hemen aynı anda başlar ve sona erer. gürleme sesi ise 3 saniyede yaklaşık 1 km. (5 saniyede 1 mil) hareket eder. şimşek sesten 100.000 defa daha hızlıdır. gökgürültüsünün şimşek görüldükten sonra işitilmesinin sebebi de bundandır. bu nedenle şimşek çakması görüldüğünde, gürültüyü duymadan önce saniyeleri sayarak, fırtınanın kabaca ne kadar uzaklıkta olduğu tahmin edilebilir.
bilindiği gibi, insan yaşamını tehdit eden doğa afetlerinden biri de yıldırım çarpmasıdır. bu tehlike günümüzde giderek artan bir ivme kazanmaktadır.
yıldırım çarpmalarının çoğu açık alanlarda gerçekleşmektedir. konutlardaki yıldırım çarpmaları ise daha çok telefon görüşmeleri sırasında yaşanmaktadır. yıldırım çarpmaları çoğunlukla ölümle veya sakat kalmayla sonuçlandığı gibi işitme kaybı, yanma ve şiddetli elektrik çarpması da diğer etkileri arasında yer almaktadır.
dünyanın şimşek başkenti florida olarak bilinmektedir. abd'de her yıl 800'ü aşkın insan yıldırım çarpması sonucu hayatını kaybetmektedir.
ülkemizde de yılda tahminen 100'ü aşkın kişi yıldırım çarpmaları sonucu ölmektedir. özellikle karadeniz bölgesi şimşekleri, yıldırımları ve gökgürültüleri ile ünlüdür. çok yeşil alana sahip olması ve bol yağmur alan bölge olması, karadeniz'i ülkemizin yıldırım ve şimşek bölgelerinden biri haline getirmiştir. bunu akdeniz ve güneydoğu anadolu bölgeleri izlemektedir.
özellikleri nelerdir
yıldırımın elektrik akımı olduğu 1752 yılında ben franklin tarafından keşfedilmiştir.
yüksek binalar büyük akımların toprağa güvenlikle geçişini sağlayan paratonerlerle yıldırımdan korunurlar. yıldırımsavar diye de adlandırılan paratoneri franklin icat etmiştir.
çoğu yıldırım vakası yaz aylarında ve öğle ile ikindi arasında meydana gelir.
ortalama bir şimşek çakışı üç aydan daha fazla bir zaman için 100 wattlık bir ampulü yakabilir.
yıldırım tarafından çarpılma şansınız 600.000'de 1 olarak tahmin edilmektedir.
bir şimşek çakmasıyla bunun yakınındaki hava 50.000 fahrenayt'a kadar ısınır ki, bu güneş yüzeyindeki sıcaklıktan üç kat daha fazladır. hızı saniyede 90.000 mil'dir. şimşeğin ortalama kalınlığı 1-2 inç (2,5-5 cm.) dir.
yıldırım aynı yere birden fazla düşebilir.
dünyada her yılın her saniyesinde yaklaşık 100 yıldırım çarpması meydana gelmektedir.
şimşek sık sık sağanak yağışların dışında da çakabilir.
kauçuk tabanlı ayakkabı ve lastik tekerlek çemberi yıldırımdan korunmayı sağlamaz.
yıldırım çarpmasından ölme riski, maruz kalan her insan için 1:28.500'dür.
yıldırım tarafından çarpılan her 10 kişiden 9'u hala yaşamaktadır. fakat kurtulanların yaklaşık %25'i uzun vadede psikolojik ve fizyolojik etkilere maruz kalır.
yıldırımın durdurabileceği veya önlenebileceğini söylemek yanlıştır. tamamen fevri ve önceden bilinmeyen bir olaydır.
şimşek, bitki yetişmesi için önemli olan nitrojen bileşikler üretir. ilk insanın ateş kaynağı olmuştur.
ortalama şimşek çakması 200.000 amper elektriksel güç içerir. 20 miliamperden fazla akım, göğüs kaslarınızı büzerek nefes alıp vermenizin durmasına neden olabilir.
bir fırtına sırasında uzun ağaçların altına sığınmaktan kaçının. ağaçlar nem içeriğinin %20'lik bir parçasını tutabilir. biz insanlar ise nem içeriğinin %65'ine sahibiz. ağaçtan aşağıya doğru inen yıldırım en az dayanıklı bir yol izlemek ister.
alınan darbe bazı garip olaylara neden olabilir; tavukları tüysüz bırakabilir, kafanızdan saçlarınızı yok edebilir ve sızlayan ayaklarınızı incitmeksizin ayakkabılarınızı çıkarabilir.
yakın geçmişte insanlar şu işleri yaparlarken yıldırım çarpması neticesinde hayatlarını kaybettiler; sandalla giderken, yüzerken, golf oynarken, bisiklete binerken, bir ağacın altında dururken, çim biçme makinası kullanırken, telefonda konuşurken, bir kamyonu yüklerken, futbol oynarken, bir bot içerisinde balık avlarken ve dağa tırmanırken.
yıldırımın göstergesi olan şimşek ve gökgürültüsünün olduğu durumlarda ne gibi önlemler alınabilir
açık alanda
1. sağlam, dayanıklı tavana sahip binalar ile kesinlikle sert metal tavana sahip araçlar içerisine sığınılması gerekmektedir. küçük yapılardan, çadırlardan, üzeri tenteli araçlardan, üstü açık araçlardan ve ayrı kümelenmiş, küçük gruplar halindeki koruluk ve çalılıklardan uzak durunuz.
2. eğer yerleşim yeri veya binadan uzak iseniz, çömeliniz. çömelmek için mutlaka çukur olan yerleri seçiniz, mümkünse ayak parmaklarınızın ucuyla yere basınız, başınızı bacaklarınıza doğru eğerek, kulaklarınızı tıkayınız. yere yüzü koyun yatmayınız. başınız ve vücudunuzdaki tüm metal objeleri kendinizden uzaklaştırınız.
3. saçlarınızda bir dikleşme veya etrafınızda bulunan kaya ve çit gibi nesnelerde vızıltı gibi sesler gelmeye başlarsa hemen yerinizi değiştiriniz ve başka uygun bir yerde yeniden pozisyon alınız.
4. bu sürede uçurtma ile uzaktan kumandalı model uçak türü şeyler uçurmayınız.
5. açık alanlarda golf sopası, şemsiye veya balık oltası türü uzun ve metal objelere dokunmayınız.
6. metal yapılar, çitler ve metal objelere yakın durmayınız ve dokunmayınız.
7. üstü açık araba sürmeyiniz, ata ve bisiklete binmeyiniz.
8. eğer araba kullanıyor iseniz hızınızı azaltınız. arabanızı yüksek ağaçlar ile güç kaynaklarından uzak tutunuz. tehlike süresince tavanı metal ve sağlam olan bir araba ve karavan içinde kalınız ama araç içerisinde metal parçalara dokunmayınız.
9. su içindeyseniz hemen sudan çıkıp kendinize uygun bir sığınak bulunuz.
10. eğer botta iseniz hemen kıyıya ulaşınız.
11. üzerinde olduğunuz botun yeterince sağlam « topraklanmış » olduğundan emin olunuz.
12. ağaçlar, bayrak, telefon ve posta direkleri gibi uzun objelerden güvenli bir uzaklıkta durunuz.
13. çamaşır iplerinden, metal borulardan, raylardan ve bunlara benzer hayli uzak mesafeden yıldırımı size taşıyabilecek metalik devrelerden uzak durunuz.
14. ormanda iseniz, gelişmiş küçük ağaçlar altında alçak bir alanda barınak bulmaya çalışınız. barınak ararken de sağanak yağışların sebep oldukları seylap için uyanık olunuz.
15. bir tepe üstünde, herhangi bir açık alanda veya plajda durmayınız.
16. bir grupla dışarıda iseniz, insanları birbirinden oldukça uzak tutacak şekilde dağılınız.
binaların yoğun olarak bulunduğu yerler ile kapalı alanlarda
1. gerekli olmadıkça kesinlikle dışarı çıkmayınız.
2. kapılardan, pencerelerden, şöminelerden, radyatörlerden, sobalar, lavabolar ve metal borular gibi elektrik iletebilecek herşeyden uzak durunuz.
3. kapalı yere (ev, oda, bina, vs.) dışardan gelen elektrik, anten, radyo ve tv vericisi bağlantılarını kesiniz. bilgisayar modemi ile güç kaynaklarını kapatınız. bu tür aletlerden uzak durunuz.
4. telefon kullanmaktan uzak durunuz. eğer acil olarak telefon görüşmesi yapılması gerekiyorsa görüşmenin kısa tutulması gerekmektedir.
5. banyo, duş almayınız.
elektronik aletlerin çalışmasına yardımcı olmak amacıyla kurulmuş anten sistemlerinin bulunduğu yerlerde:
1. anten ve elektronik aletlerin elektrik bağlantılarının sağlıklı olarak topraklanmasının yapılması gerekmektedir.
2. bu tür alanlarda çalışanların gerekmediği durumlarda açık alana çıkmamaları gerekir.
3. eğer açık alana çıkmaları zorunlu ise topraklama hatlarından, metal uzantılardan, antenden veya yıldırımı çekebilecek sivri metal objelerden uzak durulmalıdır.
4. mümkünse tehlikeli hava geçene kadar sistemin elektrik devresi kapatılmalıdır.
yıldırım düşme ıhtımalı olan hava koşullarının özellıklerı
aşırı ve bunaltıcı bir sıcak hava.
öğleden sonar dikey olarak gelişen, pamuk yığınını andıran ve giderek gelişen bulut kümeleri.
aniden artan rüzgar.
yağışa kadar iyi görüş, yağış anında daralan görüş mesafesi.
duyulan gökgürültüsü veya görülen şimşek.
tek hücreli orajlar yarım ile bir saat arası, çok hücreli orajlar (gökgürültülü sağanak yağış) 2 ile 4 saat arası etkisini sürdürebilmektedir. ülkemizde meydana gelen orajların %85'inin süresi yarım saattir.
yıldırım düşme ıhtımalı olan hava koşullarının hava tahmın raporlarından öğrenılmesı:
sağanak ve gökgürültülü sağanak yağış.
dolu.
“kararsız hava koşullarının etkisinde“ gibi ifadelerle yıldırım düşme ihtimali olup olmadığı tahmin edilebilir.
sonuç
en güvenli bölgeler
a. camları açık veya tam kapalı metal araçlar.
b. sağlam ve kalıcı binalar.
güvensiz bölgeler
a. kulübe & yağmur sığınakları gibi küçük yapılar.
b. çitler, geçitler, aygıtlar, elektriksel aletler, kablolar ve elektrik direkleri gibi metal nesnelerin yakınları.
c.aynı zamanda ağaçlardan – sudan - açık alanlardan - telefon veya kulaklık (sert kablolu) kullanımından kaçının.
yıldırım düşmelerine karşı nasıl güvenlik sağlanacağı kişisel bir karardır. şimşeğin ya da gökgürültüsünün ilk işaretlerinde sığınak arayın, iyi sığınaklar büyük binalar ve tamamı kapalı metal araçlardır. sığınakta son gözlemlediğiniz gök gürültüsü, şimşek ya da yıldırımdan sonra 30 dakika boyunca kalınması öneriliyor.
eğer onu duyabılıyorsan uzaklaş, eğer onu görebılıyorsan kaç
