Kayaç ve çeşitleri
Kayaç ve çeşitleri
Kayaçlar
Kayaçlar su gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle toprak veya enkaz örtüsünden yoksun topografya yüzeylerinde mostralarına rastladığımız kayaçlar yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde rol oynayan önemli etmenlerden biridir. Onların fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki farklılıklar yer şekillerinin de farklı olmalarına sebep olur
Çünkü bu özellikler kayaçların aşındırma etmen ve süreçlerine karşı dayanıklı veya dayanıksız olmalarını tayin eder. Örneğin kalker ve jips gibi eriyebilen kayaçların bulunduğu sahalarda lapya dolin uvala gibi özel yer şekilleri oluşmaktadır. Genel olarak tektonik hareketlerle ters durumlar meydana gelmemişse aşınmaya karşı dayanıklı kayaçlar yüksek yer şekillerini kolay aşınan ve parçalanan kayaçlar ise alçak yer şekillerini meydana getirirler. Granitlerden müteşekkil sahalarda granit topografyasıadı verilen özel bir topografya tipi oluşur. Benzer şekillere siyenit diorit andezit bazalt ve gnays gibi heterojen kayaçlar üzerinde de rastlanır.
Kayaç Çeşitleri1- Organik Tortul Taşlar
Bitki ya da hayvan kalıntılarının belli ortamlarda birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşur. Organik tortul taşların en tanınmış örnekleri mercan kalkeri tebeşir ve kömürdür.
A-Mercan Kalkeri
Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır. Temiz sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında olanlar ise mercan resifleridir.
B-Tebeşir
Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina (Globijerina)’ların birikimi sonucu oluşur. Saf yumuşak kolay dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.
C-Kömür
Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar. Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba C miktarı % 70 ise linyit C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü C miktarı % 94 ise antrasit adını alır.
2-Fiziksel (Mekanik) Tortul Taşlar
Akarsuların rüzgarların ve buzulların taşlardan kopardıkları parçacıkların çökelip birikmesi ile oluşur.
Fiziksel (mekanik) tortul taşların en tanınmış örnekleri kiltaşı (şist) kumtaşı (gre) ve çakıltaşı (konglomera)’dır.
A-Kiltaşı (Şist)
Çapı 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adı verilen tanelerin yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.
B-Kumtaşı(Gre)
Kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.
C-Çakıltaşı (Konglomera)
Genelde yuvarlak akarsu çakıllarının doğal bir çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşur.
3-Başkalaşmış (Metamorfik) Taşlar
Tortul ve püskürük taşların yüksek sıcaklık ve basınç altında başkalaşıma uğraması sonucu oluşan taşlardır. Başkalaşmış taşların en tanınmış örnekleri mermer gnays ve filattır.
A-Mermer
Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.
B-Gnays
Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.
C-Fillat
Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.
