Bitlis'in Coğrafi Yapısı ve iklimi
Bitlis'in Coğrafi Yapısı ve iklimi
Bitlis İlinin genel olarak yüzölçümü 6.706 km2 dir. Bu rakama Bitili İli sınırları içerisinde kalan Van Gölünün 1.876 km2 lik kısmıda dahil edildiği takdirde toplam olarak İlin yüzölçümü 8.582 km2 olmaktadır.
Bu duruma göre Bitlis İli 410 33 – 430 11' Doğu Boylamları 370 54'- 380 58' Kuzey Enlemleri arasında yer almaktadır. İlin en doğu hudut noktasından en batı hudut noktasına kadar 144 en kuzey noktasından en güney noktasına 120 km'dir.
BitlisDoğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat ve Yukarı Murat bölümlerinin sınırı üzerinde bulunan bir ilimizdir.
Bitki Örtüsü
Karasal iklimin sürdüğü ilde hakim bitki örtüsü step ve bozkırdır.Bunlar yağışların bol olduğu dönemde yeşeren yazın kuraklık ve sıcaklıkla birlikte kuruyan otlardan oluşur.Bitki örtüsü bakımından çayır otlak ve meraların geniş yer tuttuğu yayla görünümündedir.Yüksek kesimlerde yağışların artması ile genellikle meşe ağaçlarından oluşan orman koruluklarına rastlanır.Bu ormanların yörenin insanları tarafından bilinçsizce tahrip edilmesi ve yakacak odun olarak kullanılması nedeniyle gün geçtikçe azalmaktadır.Sulak yerlerde kavak söğüt ağaçlarıylaelmaarmutcevizdut ağaçları çok sayıda vardır.İlimizde son yıllarda yapılan ağaçlandırma çalışmalarında önemli mesafeler alınmıştır.
Bitlis İlinin İklimi
Deniz seviyesinden 1545 metre yükseklikte bulunan İlimize kış erken gelir geç gider.Kışın çok kar yağar kışları soğuk ve kar yağışlı yazları ise kısa sürer sıcak ve kurak geçer.Karasal iklim özelliğini gösterir.Yıllık sıcaklık ortalaması 9.7 C dir.En sıcak ay Temmuz en soğuk ay ise Ocak'tır. Meterolojik verilere göre İldeki yıllık sıcaklık farkı 15.5 C0 civarındadır.Van Gölü çevresinde bulunan AdilcevazAhlatveTatvan ilçelerinde kış daha yumuşak geçer.Bitlis ili yurdumuzun en çok kar yağışı alan bölgesidir.
Bitlis İli deniz seviyesinden 1545 metre yüksekliktedir. AraziAnadolu yaylasına nazaran daha yüksek ve daha girintili çıkıntılıdır arazisinin % 71'i dağlık % 3'ü yayla %104'ü ova %156'sı dalgalı olup değişik bir topografisi vardır. Bundan da anlaşılacağı üzere Bitlis İli Doğu Anadolu Bölgesinin en dağlık bir yerini teşkil etmektedir. Hatta Hizan ve Mutki İlçelerinde hiç ova bulunmamakta ve dağlık arazinin oranı % 90'ı geçmektedir. Ancak Adilcevaz ve Ahlat İlçeleri nispeten az dağlıktır. Buna mukabil ova olan sahalar bilhassa Adilcevaz'da daha fazladır.
Bitlis'te arazide üçüncü zaman MİOSEN devrine kadar orojenik hareketler vuku bulmuştur. Bu devirdoe başlayan volkanik hadiselerbirçok fay ve çöküntülerinbüyük göllerin teşekkülüne sebep olmuştur. 3050 metre yüksekliğindeki Nemrut Dağı 4434 metre yüksekliğindeki Süphan Dağı üçüncü zaman
indifai olaylarının tabi abideleridir. Süphan ve Nemrut Dağlarının çevrelediği kısımlarda Fomeroller ve sıcak su kaynakları mevcuttur.
Bu topraklarınson orojenik ve volkanik olaylarla sarsılmış olmasıarazinin parçalnmasını sağlamıştır. Bu durumda depremlerin varlık şartlarını hazırlamış olduğundanBitlis'te deprem oldukça fazladır.Çöküntü sahalarında sular birikerek geniş göller meydana getirmiştir. Arin Gölü ve Türkiye'nin en büyük krater gölü olan Nemrut Gölü bu tarz göllerdir. Gerek göllerin gerek ovaların yüzeyi deniz suyu seviyesinden çok yüksektir. İlin bazı önemli dağları Van Gölünü Güneyden çevirir.
Bitlis İli dağlık bir sahayı kapladığı için ova yok denecek kadar azdır.Ahlat Ovasıyla bir düzlük gibi Bitlis'in Kuzeydoğusundan Van Gölüne doğru uzayan Rahva Ovasından başka büyük düzlüklere rastlanmaz.
Adilcevaz ve Ahlat Ovası bölgenin en bereketli ovasıdır. Van Gölü sahili boyunca uzanmıştır. Ova meyveliktir ve suları boldur.
Dağlar
Güneydoğu torosları uzantısı şekilinde olan ve ili çevreleyen dağlar yükseklikleri 2000 metreyi aşmaktadır.ilin doğusunda Süphan 4058 metre ile Türkiyenin ikinci büyük dağıdır.Süphan dağı üzerinde 400 metre çapında krater bir göl bulunmaktadır. Nemrut Dağı ülkemizde en son faaliyete geçen volkanik dağdır. Nemrut volkanık bir yapıya sahiptir1441 ile 1443 tarihleri arasında faaliyete geçerek lavlar 60 km güneye atmıştır.yüksekliği 3050 metere olan dağın üzerinde Türkiyenin en büyük krater gölü bulunmaktadır. Bitlis ilindeki diğer dağlar güney torosların devamı olan sıra dağlarSini dağı(2730) Kırımızıtaş tepe ( 2607) karataş tepe ( 2609 ) Handağı tepe (2433 ) bulunmaktadır
Ova Plato ve Yaylalar
Arazinin % 71 kaplaya kısımın eteklerinden yer alan küçük düzlükler şekilindeki ovalar ve platolar genelikle dar ve uzun bir görünüm sergiler.Bitlis İlininde ova platolar yok derecek kadar azdırAhlat ovası ve Bitlis ve Tatvan arasında yer alan Rahva ovası ile Adilcevaz İlçesinden Erciş İlçesine doğru ve Vangölü çevresinde bulunan dar ve uzun ovaların dışında başka düzlüklere yok denecek kadar azdır. Bitlis İlinin % 3 nü kaplayan yaylalar ile % 16 kaplayan Platolar Van gölünden 200-300 metre yükseklikteki volkanik yapılı düzlüklerdir.
Yaylalar
Bitlis ilinde bulunan yaylalar şunlardır.
Merkezde Avasor Susana Haydarderesi Adilcevaz İlçesinde Süte ve Suphan Ahlat İlçesinde
Nemrut Kuşhane Uluder ve Nemrut Güroymak İlçesinde Çıtak Duap ve Şen Hizan İlçesinde
Örenlipanor Mutki İlçesinde Harik ve meydan Tatvan İlçesinde ise Nemrut yaylası bulunmaktadır.
Bitlis Göller
1- Vangölü
3765 km2 alanı ile Türkiye’nin en büyük gölüdür. Vangölünün 1876 km2’si İlimiz sınırları içinde bulunmaktadır.Oluşum itibarı ile tektonik ve volkanik set gölüdür. Deniz seviyesinden yüksekliği 1700 metredirderinliği 100 metreyi aşmaktadır.Vangölü üzerinde Tatvan Van arasında Feribot seferleri yapılamaktadır. Vangölü sodalı olmasından dolayı balık çeşidi bulunmamakta yalnızca kendisine has “Vangölü İnci Kefali” yaşayabilmektedir.
Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün üçte ikisi Bitlis sınırlan içinde olup Doğu Anadolu Bölgesi'nde Van Kapalı Havzasının ortasında yer alır. Göl yüzeyinin yükseltisi 1.646 m. yüzölçümü 3.713 km^'dir. Van Gölü'nün en gen geniş yer Tatvan ile Bendimahi Suyu'nun göle döküldüğü kesim arasında 125 km'dir. Arpat Çayının ağzıyla İskele Bumu arasındaki genişlik de 60 km. kadardır. Gölün en derin yeri 100 m'yi aşmaktadır.
Van Gölü çevredeki yüksek dağlardan inen çok sayıda akarsuyla beslenir. Göle dökülen en önemli akarsular Karasu Hoşap Suyu ve Bendimahi Suyu'dur. Gölün dışanya akan bir ayağı olmadığından suyu acı tuzlu ve sodalıdır. Su düzeyi ilkbahar ve yaz başlannda yükselir sonbaharda 30-50 cm kadar düşer. Van Gölü yüksekliği 2-3 m'yi bulan dalgalan yolcu ve yük taşıyan gemileri iskele ada yanmada koy ve körfezleriyle küçük bir denizi andmr.
III. jeolojik dönemin ikinci yansında Van Gölü'nün oluştuğu çanakla Muş Ovası'nı ve günümüzdeki Nemrut Dağının yayıldığı alam kapsayan 7 knf'lik büyük bir çanak bulunmuştur. Tektonik bir çukur içinde yer alan Van Gölü çanağı zamanla sularla dolmuştu. Ancak bu sular Murat Vadisi aracılığıyla dışanya boşalıyordu. IV. jeolojik dönemde bu büyük çanağın bir kesiminde günümüzdeki Nemrut Dağı bir yanardağ olarak yığılmaya başlamış böylece Van Gölü Çanağı'nın Muş Ovası'yla bağlantısı kopmuştur. Daha sonra Murat Irmağı'nm ağzının lavlarla tıkanması sonucunda yörenin dışa akışı kesilince Van Gölü oluşmuştur.
Van Gölü klorlu sülfatlı ve karbonatlı göller grubuna girer. Suyu oldukça tuzlu olan göl suyunda aynca yüksek oranda soda vardır. Göl suyunun %5.9 oranında sodyum karbonat %3.8 oranında sodyum klorür %0.4 oranında magnezyum klorür %0.3 oranında magnezyum sülfat %0.1 oranında kalsiyum sülfat ve %0.1 oranında potasyum klorür içerdiği saptanmıştır.
Van Gölü'nün kıyılan oldukça girintili-çıkıntılıdır. Bunun nedeni sulann geçmişte sık sık alçalıp yükselmesidir. Ayağı olmayan Van Gölü'nde su düzeyini bu çanağa dökülen sular ve buharlaşma belirlediğinden bu etmenlere bağlı olarak su düzeyi zaman zaman yükselmiş alçalmıştır. Sular yükseldikçe alçak yerlere sokulmuş yüksek yerlere girememiştir. Böylece göl kıyısında küçük koy ve yarımadalar oluşmuştur. Bununla birlikte akarsuların döküldüğü kesimlerde bu akarsuların taşıdığı alüvyonlar nedeniyle kıyılar daha düz ve sığdır. Gölün güney kıyılan dik ve kayalıktır. Burada birçok koy yanmada ve burun vardır.
Van Gölü'nde Akdamar Kuşadası Çarpanak ve Gadir adlı 4 ada vardır. Bunlar su düzeyinin yükselmesiyle yanmada uçlannın kesilip buradan aynlmasıyla oluşmuş adalardır. Van Gölü'nde yılda 100-150 ton kadar balık üretilir. Balılar nisan ortalarından haziran sonlanna kadar açıklardan akarsu ağızlanna gelir yumurtalannı tatlı sulara bıraktıktan sonra açıklara dönerler nisan mayıs ve haziran Van Gölünde balık avlanma mevsimidir. Yörede "gogort" adıyla anılan sazan türü balıklarla göle dökülen tatlı su ağızlannda yaşayan inci kefalı başlıca balık türlerini oluşturur.
2- Nemrut Krater gölü
Amerika’daki krater gölünden sonra dünyanın ikinci büyük krater gölüdür. Soğuk ve sıcak sular ile her an harekete geçecekmiş gibi buhar fışkırtan bir doğa harikasıdırdeniz seviyesinden yüksekliği 2442 metrede bulunan krater gölü çevresinde Yeşil Göl Ilık Göl ve buna benzer dört göl bulunmaktadır. Bu göller yağan kar ve yağmur su ile beslenmektedirler.
2002 yılında 1. derece doğal sit alam olarak belirlenen Nemrut Kalderası Van Gölü havzasının batısında Bitlis ilinin Tatvan Ahlat ve Güroymak ilçeleri arasında yer almaktadır.
Nemrut'ta patlamalar sonucunda oluşan kraterin ağız genişliği 48 knf taban genişliği 36 knf olan Nemrut Kalderası'nda deniz seviyesinden 2247 m. yükseklikteki krater alam içinde ikisi büyük toplam 5 tane göl bulunmaktadır. Türkiye'nin en büyük krater gölü olan Soğuk Göl 13 km^'lik yüzölçümüyle Nemrut Dağı Krateri'nin yaklaşık üçte birini kaplamakta olup yanmay biçimindedir. Kar ve kaynak sulanyla beslenen ve yer yer oldukça derin olan Nemrut Gölünün sulan tatlıdır. Derinliği ortalama 100 m. ve en derin noktası 155 m.dir. Göl çevresinde Aşkıran sıcak sular ve kaplıcalar volkanik faaliyetlerin son izleridir.
3- Nazik gölü
Van Gölüne 25 km kadar uzaklıktadır ve Ahlat ilçesinin kuzeybatısında yer alır. 30 km2 alana sahiptir. Denizden 1876 metre yüksekliğe ve 40-50 metre derinliğe sahip olan gölde aynalı sazan ve inci kefali yetiştirilmektedir.
4- Arin gölü
Adilcevaz İlçe merkezinin 10 km doğusunda bulunan göl Van Gölüne yakındır.13 km2 alana sahip olan gölün suyu sodalıdır.
5- Aygır gölü
Adilcevaz İlçesi ile Süphan Dağı arasında bulunan göl 35 km2 alana sahiptir gölde alabalık yetiştirilmektedir