Çavdar

Çavdar ( nedir ), Poaceae (buğdaygiller) familyasından bir tahıl bitkisi. Buğdaygiller familyasından bir tahıl bitkisidir. Soğuğa en dayanıklı tahıl olan çavdar yüksek yerleri, kumlu ve gevşek toprakları sever.

Çavdar Neye Benzer?

Genellikle 1-2 metre yüksekliğe ulaşan çavdarın görünümü arpaya çok benzer. Taneleri buğdaya göre daha ince uzun, kavuzları daha dar, kılçıkları da oldukça kısadır.

Çavdar ekmeği Nedir? Çavdar ve buğday unu karışımından yapılan ekmek.

çavdarmahmuzu Buğdaygillerin ve en çok çavdarın , başağı üzerinde türeyip koyu mor renkte bir horoz mahmuzunu andıran, 1-4 cm uzunlukta, 2-7 mm genişlikte, az çok kıvrık, kolayca kırılabilen, özel kokulu, silindir yapılı çubuklar hâlinde olan ve hekimlikte kullanılan askılı mantarlardan biri (Claviceps purpurea).

Çavdar'ı Kim Buldu Çavdarın ilk kez İÖ 6500 yıllarında Asya'nın güneybatısında yetiştirildiği sanılmaktadır.

Çavdarda Bulunan vitaminler: B2, B6, B12 ve C vitaminleri ile demir, kalsiyum, niasin, folik asit ve çinko içerir.

Çavdarın Özellikleri

Çavdarın yetiştiği yerler; Soğuğa en dayanıklı tahıl olan çavdar yüksek yerleri, kumlu ve gevşek toprakları sever.

Rusya, İskandinav ülkeleri gibi kışları çok sert geçen yörelerde bile yetiştirilir ve sonbaharda ekilip ertesi yıl yaz başlarında biçilir.

Üstelik buğday, arpa, mısır ve pirinç tarımına elverişli olmayan en verimsiz topraklarda bile öbür tahıllardan daha iyi ürün verir.

Tahıllara büyük zarar veren külleme ve pas hastalıkları ile zararlı böceklerden de pek fazla etkilenmeyen çavdarın en önemli zararlısı çavdar mahmuzu hastalığına yol açan bir asklı mantardır.

Genellikle 1-2 metre yüksekliğe ulaşan çavdarın görünümü arpaya çok benzer. Taneleri buğdaya göre daha ince uzun, kavuzları daha dar, kılçıkları da oldukça kısadır.

Daha çok ekmeklik un ve hayvan yemi olarak değerlendirilen çavdarın bileşiminde karbonhidrat, protein, potasyum ve B vitamini bulunur.

Çavdar unundan yapılan ekmek de buğday ekmeği gibi hafif olur. Buğday ve çavdar ununda bulunan protein karışımları (glüten) hamurun kabararak esnek ve yumuşak olmasını sağlar. Bu yüzden, başka tahılların unundan ekmek yapılırken hamura buğday ya da çavdar unu katılması gerekir.

Dünya genelinde, besin olarak kullanılan çavdar miktarı bu amaçla kullanılan buğdayın yarısı kadardır. Besin değeri yüksek olan bu bitki başka tahıllarla karıştırılarak hayvanlara da yedirilir.

Dünyanın çeşitli yörelerinde çavdardan viski, cin, votka gibi aklollü içkiler ve kvas denen Rus birası yapılır. İnce uzun, esnek ve sağlam olan çavdar sapları da çatı kaplaması, şilte dolgusu, örme şapka, kağıt ve mukavva yapımında kullanılır.

Çavdar ekmeğinin yapılışı

Malzemeler:

1 su bardağı ılık yağsız süt ,
1/2 su bardağı ılık su ,
3 tatlı kaşığı toz şeker ,
1 tatlı kaşığı deniz tuzu ,
1 küp yaş maya ,
2 yemek kaşığı zeytinyağı ,
1 yemek kaşığı sirke ,
Aldığı kadar çavdar unu ( yaklaşık 5 bardak )

Yapılışı:

Süt, su, şeker ve mayayı çukur bir kasede karıştırıp eritin. Yoğurma kabına 3 su bardağı un koyun, ortasını açıp kenarlarına tuzu serpin. Ortasına da mayalı karışımı boşaltın.

Hamuru yoğururken zeytinyağını ve sirkeyi ekleyin. Kıvama gelinceye kadar un ekleyebilirsiniz ancak hamurun elinizden tamamen ayrılmasını beklemeyin, hafifçe ele yapışan ama sertçe bir hamur oluyor. Hamurun üzerini örtüp oda sıcaklığında 1 saat mayalandırın.

Süre sonuna doğru fırınınızı 200 dereceye getirip ısıtmaya başlayın. Mayalanan ekmeğinize şekil verip yağlı kağıt serili tepsiye alın. Üzerine bıçakla derin çizikler atabilir, dilerseniz susam, çörekotu vb. serpebilirsiniz. Isınmış fırının bir köşesine bir kase içinde kaynar su koyun ve ekmeği fırına sürün. Kabuğu iyice kızarıncaya kadar pişirin.

Çavdarın faydaları

• Bol lifli olduğu için kilo kontrolünde çok faydalı.
• Yediklerimizin bağırsaklardan geçiş zamanını hızlandırıyor.
• Safra kesesi taşlarının meydan gelmesine mani oluyor.
• Yapılan araştırmalar, çavdarın şeker hastaları için en zararsız tahıl olduğunu bulmuş.
• Bağırsak kanseri ve kan dolaşım sistemi hastalıklarının meydana gelmesini azaltıyor.
• Menopoz ve menopoz sonrası devrelerde hanımların kolesterol kontrolü için çok faydalı.
• Göğüs kanseri hastalarına tavsiye ediliyor.
• Çavdarda selenium, magnezyum, mangenez, fosfor var ki bu mineraller bizim için çok faydalı.
• Diabet hastaları için en uygun seçimidir,çünkü çavdar ekmeğindeki nişasta molekülleri daha sert ve gözenekli yapı oluşturur.
• Çavdar ekmeği yendiginde tanecikleri genişler ve nişastalar uzun sürede şekere parçalanır,böylece yemek sonrası kandaki insulin cevabını düşürür ve çabuk acıkmayı engeller.
• Çavdar lifi,bağırsaktaki toksinleri bağlar ve onların vücuttan atılmasını sağlar.Kansere sebep olabilecek kimyasalları bağladıgından kalın bağırsaktaki hücrelerin zarar görmesini önlediği dolayısıyla kolon kanserinden korudugu bulunmuştur.
• Geleneksel metotla yapılan ekşi hamurlu çavdar ekmeklerinin içerdiği lignanlar kanserden koruyucu fitoöstrojen kaynağıdır.
• Fitoöstrojenler,dogal östrojenler gibi davranır ancak etkileri çok çok azdır, menopoz dönemindeki rahatsız edici şikayetleri azaltma ya da engellemede yeterince aktivite gösterir.
• Çavdar gibi tam tahılları tüketmek,ischemic felci,diabet,insülin direnci,obesite ve erken dogum,artetosklerosis hastalıklarından korudugu görülmüstür.
• Çavdar lifi çok zengin selülözik olmayan polisakkaritler içerip,olağanüstü yüksek su tutma kapasitesine sahip olduğundan çok çabuk doygunluk hissi verir.Kilo vermeye çalışanlar için ideal besin kaynağıdır.
• İyi cins bir çavdar tahılı,günlük lif alımının %17,3'ünü sağlar.
• Bazı beslenme bölümlerinde yapılan araştırmalarda, çavdarın içerdiği çözünmeyen lifleri tüketen kadınlarda safra taşı oluşumunu önlemeye yardımcı olduğu görülmüştür.
• Kolesterolü düşürür.Çünkü lifler,bağırsaktaki safra asitlerini bağlar ve vücuttan uzaklaştırır,vücut safra asitleri oluşturmaya zorlanmış olur.Bu istenen bir durumdur çünkü,vücut safra oluştura bilmek için kolesterolü parçalar.
• Kan şekerinin yükselmesini önler.
• Çavdar lifinin ishal ya da kabızlık gibi hassas bağırsak sendromuna sahip hastaların şikayetlerini azalttığı görülmüştür.

Çavdar Tarımı

Toprak İsteği

En iyi kumlu - tınlı ve killi topraklarda yetişir. Alkai ve asitik topraklarda yetişebilen tipleri vardır. Yüksek tuz konsantrasyona dayanıklı olduğundan çoraklaşmış topraklarda yetişebilir.

Süzek kumlu topraklardan hoşlanır,ağır topraklardan hoşlanmaz. Topraktaki su, toprak su kapasitesinin %30 una bile düşse çavdar dayanabilir,halbuki %40 oranı öteki genusların solma noktasıdır.

Nem isteği azdır, kök gelişmesi fazla olduğundan yeterli suyu kolaylıkla bulabilir. -30 C ve daha düşük sıcaklıklara kar örtüsü olmaksızın dayanabilen çeşitleri vardır.

Ekim Nöbeti

Çavdar ekim nöbetinde öteki serin iklim tahıllarını izleyebilir. Bununla birlikte, iki tahıl arasına bir çapa bitki yada baklagil getirilmesi uygundur. Ancak baklagilden sonra çavdarın yerine başka bitki ekilmesi tavsiye edilir. Kurak bölgelerimizde buğdaya uygulanan ekim-nadas sistemi çavdar içinde geçerlidir. Yeşil yem yada yeşil gübre olarak, fiğ ya da üçgülle karışık olarakda ekilebilir.

Toprak Hazırlığı

Normal ziraat bölgelerinde buğday ve arpa gibidir. Çorağı fazla olan yerlerde toprak işlenmesi derin (25-30 cm) yapılır. Toprak yüzünde birikmiş olan tuzlar alt üst edilir. Çavdar havadan toprak istediğinden ekimi kısmen yüzülerek yapılır. Şayet çorak topraklarda üstteki tuzlar derin işleme ile alta verilmezse tuz yoğunluğu fazla olan çim yatağında çimlenmez.

Çavdar Ekimi

Ekim aletleri ile sıraya ekim en iyisidir. Çavdarın 100 dane ağırlığı düşük olduğundan (15-25 gr) 4 cm den pek fazla derine ekilmemelidir. Aksi halde hem çimlenme hemde toprak yüzüne çıkabilmek tehlikeye girer. Fazla verim sağlanması bakımından gerek güzlük ve gerekse yazlık ekimleri erken yapmak en iyisidir. Dönüme atılacak tohum miktarı m2 ye 350-380 dane isabet edecek şekilde hesaplanır.

Çavdar Gübreleme

Çavdarın gübre isteği fazla değildir. Gerçi dekardan 200 kg dane ve 450 kg sap alınan bir çavdar tarlasından, yaklaşık 5 kg azot , 3 kg fosfat ve 6 kg potasyum kaldırılmış demektir. Ancak topraktaki artık besin maddelerinden çok iyi yararlanabilir. Asıl besin maddeleri alımı sapa kalkma sırasında hızlanır. Çiftlik gübresi, kumlu toprakların fizik ve biyolojik özelliklerini düzeltirse de, çiftçi gübreyi başka ürünler için kullanır.Serin iklim tahıllar içerisinde azot ihtiyacı en az olan çavdardır. İlkbaharda fazla azotlu gübrelerden kaçınmalıdır. Çünkü fazla azot çavdarda yatmaya yol açar. Fosforlu gübreler çavdarda belirgin verim artışı sağlar. Ön bitkinin gübrelendiği tarlalarda, gübrelenmeksizin de verim sağlar.

Çavdar Hasat ve Harman

Tane dökümü fazla olmadığından fizyolojik ermenin sonunda hasadına girmelidir. Biçerdöverle hasat en iyisidir, hasat orakla yapılacak ise sarı etme sonunda hasadına yapıp birkaç gün kurutulduktan sonra harmanı yapılmalıdır.

Çavdar Hastalığı

Çavdarın en önemli hastalığı Clavicepa purpurea mantarının sebeb olduğu gavdar mahmuzu hastalığıdır.

Çavdar Ekmeğinin Zararları ;

• Doğru bir yerde saklanmaz ise yapısındaki kimyasal değişikliklerden dolayı yarar yerine zarar sağlayabilir.
• Çok tüketildiği zaman bir çok ekmek türü gibi çavdar ekmeği de gözle görülür kilolara sebebiyet verebilir.
• Vücuttan vücuda kalorisi değişebilmektedir. Bu yüzden sık tüketimlerde diyetisyen önerisi alınmalıdır.