Regülatör
Bir makinenin görevini istenilen ölçüde tutup ayarlayabilen araç, düzenleyici.Şebeke gerilimindeki yükselme, düşme ve tüm dengesizlikleri önleyip, gerilim regülasyonu yapan cihazlara regülatör denir.
Frekans, hız, güç, basınç, gerilim ve akım gibi fiziksel büyüklükleri, belli ölçüde sabit tutabilen ve bu unsurları değiştirerek tekrar sabit tutabilen alet.
Enerjinin farklı faktörlerden dolayı düşmesi yada yükselmesi için yapılmakta olan elektrik cihazlarıdır, bu cihazlar elektrik enerjisini içerisindeki donanımsal parçalar ile enerjiyi düşürür veya yükseltir bu enerjiyi düşürme veya yükseltme işlemleri içerisindeki elektronik devre ile yapılmaktadır. Sanayi'ler için üç fazlı regülatörler ev'ler için ise tek fazlı regülatör'ler tercih edilmektedir.
Regülatör bunun yanında elektronik olarak sağlanan koruma sayesinde ayar sahası dışındaki gerilim düşme ve yükselmelerinde, çıkış gerilimini elektromekanik olarak kesip, buna bağlı olarak oluşabilecek muhtemel hasarları önler. Her türlü bilgisayar sistemi, fax, fotokopi, tıp ve laboratuar cihazlarında, ev ve işyeri aydınlatması, komple daire ve ofis beslemelerinde, imalathaneler ve atölyelerde emniyetle kullanılır. regülatör şebekeye seri bağlanan booster trafo ve hassas yapıdaki varyak sayesinde çıkışta gerilim regülasyonu yapmaktadır.
Bugünün teknolojisinde, yiyecek ve giyecek maddeleriyle günlük hayatta kullanılan diğer maddeler üretilirken modern metotlar uygulanır. Üretim sırasında sadece çalışma yerlerinde değil, fakat çok çeşitli tipte kazanlar, fırınlar, kurutucular, ocaklar, sterilizörler ve benzeri birçok yerde özel bazı şartların sağlanması gerekir. Bunlar ısı, basınç, nem, zaman, sıvı seviyesi, akış, hareketli parçaların hızı gibi şartlardır. Bu şartların istenen değerlerde tutulmasının gerektiği yerlerde çeşitli tipte otomatik regülatörler kullanılır.
Bunlar; kendi kendine, havayla, buharla, elektrikle çalışan tiptedirler. Regülasyonun tipine ve ihtiyaçlara bağlı olarak regülatörler basit veya karmaşık yapıda olabilirler. Bir regülatörde temel olarak bir bulucu eleman, bir yayım organı ve bir servomotor vardır.
Bulucu eleman, ayarlanmış büyüklüğün değişimlerini ölçer. Yayım organı; ayarlayıcı büyüklüğün değişimlerini, ayarlanmış büyüklükle bu büyüklüğün sabit tutulacak değerleri arasındaki farka bağlı olarak düzenler. Servomotor, ayarlayıcı büyüklüğün yayım organı tarafından belirtilen değişimlerini yerine getirmek için gerekli gücü uygular. Emniyet elemanları, regülatörden tamamıyla ayrıdır ve genellikle regülatör iş yapamaz hale geldiğinde devreye girer, makineyi ve sistemi durdururlar.
Regülatör direkt etkili veya röleli olabilir. Direkt etkili regülatörlerin en eski modeli, watt regülatörüdür. Tamamen mekanik çalışma sistemine dayanan bu regülatör, bir milin dönme hızını merkezkaç kuvvetten yararlanarak ayarlar. Pnömatik regülatörde, körüklü bir düzenek, bir supabın açılıp kapanmasına, gaz basıncı belli bir değeri geçtiği zaman fazla gazı boşaltacak şekilde kumanda eder.
Çok değişik elektrik regülatörleri içinde en tanınmışı, hassas cihazlara takılan gerilim ayarlayıcılardır. Elektronik veya herhangi bir türden olan bu cihazlar, belli bir bölgedeki beslenme gerilimi ne olursa olsun sabit bir gerilim sağlar. Elektrik regülatörlerinden bazılarının gayesi, elektrik enerjisi etkenlerinden birini sabit tutmak, bazılarının elektrik akımından yararlanarak mekanik veya fizik olaylarını ayarlamaktır. Birinci kategoriye gerilim ve akım regülatörleri, ikincisine ise hız, basınç, sıcaklık regülatörleri girer. Elektrik bahsinde ise gerilim, akım, frekans ve akım yoğunluğu gibi elektriksel büyüklüklerin regülasyonundan söz edilir. Mesela şehir şebekesinden kullandığımız 220 volt 50 hz’lık gerilimin bu değerlerde sabit tutulması için regülasyon yapılır. Pil dahil bütün kaynaklardan akım çekildiğinde gerilimi düşer.
Gerilimin belirli sınırlar içinde kalması istenen bütün cihazlarda yaygın olarak gerilim regülatörleri kullanılır. Birçok elektronik cihaz, kaynak gerilimlerindeki bir takım değişmelere rağmen çalışmasına kabul edilebilir bir tarzda devam eder. Bazı devreler ise, kaynak gerilimindeki en ufak bir değişimden dahi etkilenir. Bu yüzden bir gerilim regülatörünün kullanılması gerekir. Elektronik bir gerilim regülatörü güç kaynağı ile bu kaynak tarafından beslenecek cihazı temsil eden yük empedansı arasına bağlanır ve çıkış gerilimini belirli bir değerde tutar. Regülatör düzeni şebeke gerilimindeki veya yük empedansındaki değişmeler sebebiyle çıkış geriliminde meydana gelen dalgalanmaları, kabul edilebilir sınırlar dahilinde, otomatik olarak dengeler. Zener diyotları ile yapılan basit regülatörler küçük akımlarda uygun olmalarına rağmen, büyük akımlarda regülasyon yapamazlar. Regülatörlerden çekilebilecek akım ve regülasyon yüzdesi zener diyotlar yanında transistorlar de kullanılarak iyileştirilebilir.
Yük empedansı ile regülatör devresi arasındaki bağlantı şekline göre elektronik gerilim regülatörleri şönt ve seri regülatörler olmak üzere iki ana gurupta toplanabilir. Seri regülatörler çok daha verimli çalıştıklarından daha sık kullanılırlar. Şönt regülatörlerde, yük küçük olduğunda verim düşük, tam olduğunda yüksektir. Tek üstünlüğü kısa devre durumunda bile aşırı yüklenmesidir. Seri regülatörler ise çok daha verimli çalıştıklarından daha sık kullanılırlar. Verimleri düşük yüklerde yüksek, tam yük şartlarında düşüktür. Seri regülatörlerde, şönt regülatörlerde olduğu gibi, tabiatından gelen bir aşırı yükleme koruması yoktur.
Yük tarafındaki bir kısa devre regülatör düzeninden büyük akımlar akmasına yol açar. Basit seri regülatörlerin bir mahzuru, gerilimdeki küçük değişimlere anında cevap verememesidir. Küçük değişimleri sezerek kuvvetlendiren, böylece seri regülatörün çalışmasını daha hızlı kılan ek devreler kullanılarak şönt sezmeli seri regülatörler yapılır. Bu tip regülatörlerde çıkış gerilimi referans bir gerilimle karşılaştırılır ve değişiklik kuvvetlendirilerek seri regülatöre verilir.
Daha fazla hassasiyetin istendiği durumlarda bir de doğru gerilim kuvvetlendiricisi ilave edilerek, regülasyon nisbeti ve regülasyon hızı arttırılır. Televizyon regülatörleri, genellikle yapı itibariyle doymalı tipten olup, ayarlamada gerilim süreksizliğe uğramaz. Ancak doymadan dolayı, manyetik endüksiyondan doğan demir kayıpları büyüktür. Gerilim % 15’ten fazla değişiklik göstermeyen yerlerde TV regülatörü kullanmaya gerek yoktur. Çünkü, % 15’in altındaki değişimleri TV alıcıları düzeltebilmektedir. Şebeke yetersizliği sebebiyle kullanılan regülatörler Türkiye’de Keban barajının ürettiği kadar enerji tüketmektedir. Gerilim regülatörleri, boş yere enerji harcamanın dışında yük tepesinin (puantın) yükselmesi, TV’lerde sesin distorsiyona uğraması ve cihazın çabuk yıpranması, güç faktörünün düşmesi gibi olumsuzluklara sebep olurlar.
Regülatör Kullanım Alanları
- CNC Tezgahları
- Kesintisiz Güç Kaynakları
- Tıbbi Cihazlar
- Telekomünikasyon Cihazları
- Otomasyon Ekipmanları
- Ağaç İşleme Makineleri
- Enjeksiyon Makineleri
- Matbaa Makineleri
- Radyo Vericileri
- Televizyon Vericileri
- Tekstil Makineleri
- Tasarım Makineleri
- Elektrikli Ev Aletleri
- Klimalar
- Kuyumculuk Cihazları
- Teknik Cihazlar
- Yangın Güvenlik Sistemleri
- Personel Devam Kontrol Sistemleri
- Denizcilik Ekipmanları
- Fotoğraf Baskı Makineleri
- Asansörler
- Kartlı Geçiş Sistemleri
- Laboratuar Cihazları
- Dişçilik Ekipmanları
- Lazer Cihazlar
- Telefon Santralleri
- Hırsız Alarm Sistemleri
- Motorlu Kepenkler
- Bilgisayar Sistemleri
- Aydınlatma Üniteleri
- Kombiler
- Ambalaj Makineleri
- Deri İşleme Cihazları
- Motorlu Makineler
- Market Ekipmanları
- Isıtma ve Soğutma Sistemleri
