Baltalimanı Antlaşması

Baltalimanı Antlaşması Osmanlı Devleti'nin, 16 Ağustos 1838'de İngiltere (Birleşik Krallık) ile İstanbul'un Baltalimanı semtinde imzaladığı ticaret antlaşmasıdır. 8 Ekim 1838'de ilk önce Kraliçe Victoria tarafından daha sonra da Sultan 2. Mahmut tarafından onaylanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu 1826 yılından beri ülkede ihtiyaç duyduğu yerli hammaddelerin yabancı tüccarlar tarafından yurtdışına çıkmasını önlemek için yedi-vahid yani tekel sistemini yürürlüğe koymuştu. İngiltere, Osmanlı'ya baskı yapıyordu bunun nedeni ise bu uygulanan sistemin İngiltere'nin çıkarlarına uymamasıdır. Osmanlı Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) Mustafa Reşit Paşa, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın isyanını bastırmak için İngilizlerden yardım istemiştir. Bu yardıma karşılık olarak, Büyük Britanya'ya ticari bakımdan büyük ayrıcalıklar veren bir ticaret konvansiyonunu Baltalimanı'nda devlete ait olan bir yalıda imzaladı. Baltalimanı Antlaşması 8 Ekim 1838'de Kraliçe Viktorya, bir ay sonra da Sultan II. Mahmut tarafından onaylandı.

Baltalimanı Antlaşmasının Bazı Maddeleri Şunlardır

• Yedi-vahid yani tekel sistemi kaldırıldı.
• İç ticarete İngilizlerin de katılabilecek olması öngörülmüştür.
• İngiliz vatandaşları Osmanlı ürünlerini ihraç etme hakkına sahip olmuşlardır.
• Britanyalılarla olan transit ticaretten alınan resmi vergi kaldırıldı.
• İngiliz gemileriyle gelen İngiliz ürünleri bir defaya mahsus gümrük vergisi ödeyebilme hakkına sahip olabileceklerdir.
• Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde ticaret yapan İngilizler, Osmanlı vatandaşlarından bile daha az vergi ödeyeceklerdir.
• Büyük Britanya gemileriyle gelen Britanya malları için bir defa gümrük ödendikten sonra, mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti.

Baltalimanı Antlaşması Sonuçları

Britanya vatandaşları Osmanlı Devleti sınırları içinde ticaret yaparken Osmanlı vatandaşlarından bile daha az vergi ödeyecekleri anlamına geliyordu. Örneğin Selanik'ten İstanbul'a mal gönderen Müslüman yerli tüccar devlete transit gümrük vergisi ödediği halde Britanyalı tüccar bu vergiden muaf olmuş ve Müslüman tüccarların bir başka Osmanlı şehrine mal göndermesine, ticaret yapmasına yüksek vergilerden dolayı fiilen imkân kalmamıştı.

1838-1841 yıllarında buna benzer antlaşmalar Fransa, İsveç, Norveç, İspanya, Hollanda, Belçika, Danimarka ve Portekiz'le de imzalandı. Bu antlaşmalar kapitülasyon sistemini sağlamlaştırdı, Osmanlı sanayine büyük bir darbe vurdu. Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer devletlere borçlanmasına yol açtı ve mali çöküntüsünü hızlandırdı.

Sonuç olarak Baltalimanı Antlaşması, Osmanlı Devleti'nin ekonomisinin yegane korum sistemi olan tekel uygulamasını kaldırdığı, iç ticarete İngiltere vatandaşlarının katılımına da izin verdiği ve İngiliz tüccarların vergilerini yerel tüccarlardan az tuttuğu için küçük işletmelerin kapanmasına, mali çöküntünün hızlanmasına, ülkenin bir borç çukuruna düşmesine ve işsizliğin artmasına sonuç olduğu için Osmanlı Devleti'nin çöküş dönemini daha iyi kavrayabilmek noktasında araştırılması gereken önemli bir antlaşmadır.

Balta Limanı Antlaşmasının Osmanlı Ekonomisine Etkileri

1. Kapitülasyon sistemi bu antlaşmalar sayesinde sağlamlaşmıştır.
2. Osmanlı, diğer devletlere borçlanmıştır.
3. Osmanlı sanayisi büyük bir darbe görmüştür.
4. Osmanlı Devletinin mali çöküntüsü hızlandı.
5. Osmanlı ekonomisi olumsuz yönde etkilenmiştir.
6. Osmanlı devletinde satılan kaliteli ve ucuz Avrupa malları Osmanlı üretiminin azalmasına sebep olmuştur.
7. İşsizlik artmıştır. Küçük iş yerleri kapatılmıştır.
8. Esnaf dayanışma kuruluşu olan Loncalar bu gelişmeler nedeni ile eski önemini yitirip kaybetmiştir.
9. Osmanlının siyasi ve iktisadi yapısı başka bir boyuta taşınmıştır.
10. İhracattan alınan vergi artmış, ithalatta gümrük indirimi olmuştur.
11. "Rusumatı dahiliye" denilen iç gümrük kalkmıştır.
12. Tanzimat Fermanı'nın ön hali gibi değerlendirilebilinir.
13. Yerli tüccarlar iç gümrük öderken yabancılar bundan kurutulmuştur.
14. Sonuçları itibariyle Osmanlı devletinin bozuk olan ekonomisi daha da çöküş yaşamıştır.