Akdeniz ormanları iklim değişikliğiyle daha fazla risk altında

İSTANBUL (AA) - GÜLSELİ KENARLI - İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf Serengil, iklim değişikliğinin etkisiyle Akdeniz ülkelerinde büyük yangınların ileriki yıllarda artacağı uyarısında bulundu.

Avrupa Birliği'nin (AB) Copernicus Avrupa Orman Yangını Bilgi Sistemi'ne (EFFIS) göre, 2006-2023 döneminde Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da her yıl ortalama 638 bine yakın hektar orman alanı yangınlardan etkilendi. Bu dönemde en yüksek yangın yoğunluğuna sahip ülke, yılda 93 bin 731 hektar orman alanı zarar gören Portekiz oldu.

Bu dönemde, 81 bin 623 hektarlık ortalamayla İspanya ikinci, 62 bin 38 hektarla Cezayir üçüncü, 56 bin 673 hektarla İtalya dördüncü, 50 bin 783 hektarla Yunanistan beşinci sırada yer aldı. Türkiye 44 bin 192 hektar, Ukrayna 42 bin 72 hektar, Bosna Hersek 32 bin 603 hektar, Arnavutluk 22 bin 710, Romanya 22 bin 157 hektar alanında orman yangını yaşadı.

Sistemin uzun yıllar ortalamasının yanı sıra 2024 verilerinde de Akdeniz ülkelerindeki orman kaybı dikkati çekti.

Rusya ile savaşta olan Ukrayna geçen yıl 914 bin 498 hektarla en fazla orman alanı kaybı yaşayan ülke olurken Portekiz 143 bin 651 hektarla ikinci, Türkiye 120 bin 659 hektarla üçüncü, Kuzey Makedonya 95 bin 214 hektarla dördüncü, Arnavutluk 46 bin 623 hektarla beşinci, Bulgaristan 44 bin 745 hektarla en fazla alan kaybı yaşayan altıncı ülke oldu. Bu ülkeleri 43 bin 571 hektarla Bosna Hersek, 42 bin 615 hektarla İspanya, 41 bin 948 hektarla Yunanistan ve 40 bin 170 hektarla İtalya izledi.

Türkiye'nin orman yangını nedeniyle 2024'te kaybettiği alan, 2006-2023 ortalamasının yaklaşık 2,7 katına denk gelirken savaşın çevre üzerindeki yıkıcı etkisinin net biçimde görüldüğü Ukrayna'da, 2024'te yanan alanlar 2006-2023 ortalamasının yaklaşık 22 katı oldu.

- "Akdeniz genelinde yangın çıkma olasılığı ve sayısı artıyor"

AA muhabirinin sorularını yanıtlayan İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf Serengil, iklim değişikliğinin orman yangını tehlikesini artırdığını ama zaman içinde ülkelerin orman teşkilatlarının da teknik anlamda güçlendiğini belirtti.

Serengil, "EFFIS'e göre Türkiye'de 2024'te ortalamanın çok üzerinde, Avrupa'da Portekiz hariç diğer ülkelerde ortalamanın altında yanan alan miktarı kaydedilmiş. 2023 yılında bunun tam tersi söz konusuydu, Türkiye ortalamanın altındaydı, Yunanistan, İtalya ve İspanya ortalamanın üzerindeydi. Kuzey Afrika'da düşüş gerçekleşmiş, Kuzey ve Orta Avrupa'da yanan alan miktarı yükselmemiş." dedi.

Yanan alanların ve orman yangını sayısının iklim değişikliği nedeniyle arttığını ya da azaldığını net biçimde söylemenin tek başına mümkün olmadığını ifade eden Prof. Dr. Serengil, "Genele baktığınız zaman iklim değişikliğinin etkisiyle Akdeniz genelinde yangın çıkma olasılığı ve yangın sayısı artıyor çünkü insanların ormanla etkileşimi artıyor." değerlendirmesini yaptı.

Prof. Dr. Serengil, kentlerin genişleyip yerleşimlerin ormana yaklaştığını, kentsel nüfus artışıyla çevredeki ormanlara baskının arttığını vurgulayarak bütün bunların yangın oluşum ve yayılma riskini yükselttiğini, kırsal nüfus azaldıkça orman bölgelerinde yanıcı madde birikiminin de arttığını kaydetti.

Akdeniz bölgesindeki ülkelerin başta Türkiye olmak üzere, yangınlar konusunda teknolojik imkanlara sahip olduğunu belirten Serengil, bu sayede yangın sayısı artsa bile yanan alan miktarının buna paralel yükselmediğini söyledi.

Prof. Dr. Yusuf Serengil, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Avrupa'da ve Akdeniz coğrafyasında genel sorun, katastrofik yangınlar. Orman teşkilatı standart bir yangına hızlıca müdahale edebiliyor ve ekstrem bir durum yoksa yangın söndürülüyor ama rüzgarın çok şiddetli olduğu, birden fazla noktada yangın çıktığı, yanıcı maddenin çok biriktiği durumlarda yangınlar kontrolden çıkarak afetlere dönüşebiliyor. Geçen sene Yunanistan'da, 2020'de Portekiz'de ve 2021'de Türkiye'de olan katastrofik yangınlarda teşkilatlar zorlandılar. Esas problem, bu tip büyük yangınların frekans ve şiddetinin önümüzdeki on yıllarda artacak olması."

İklim değişikliğinin, Türkiye'de mayıs-eylül aylarındaki yangın risk periyodunu nisan-ekim olarak genişlettiğine dikkati çeken Serengil, temmuz-ağustos aylarında havanın çok sıcak olduğu, rüzgarın zaman zaman sert estiği, yanıcı maddenin çok kuru olduğu riskli dönemin de ayrıca genişlediğini, yangın görülmemiş veya çok az görülen bölgelerde bu tehlikenin ortaya çıktığını anlattı.

Kuzey Atlantik Salınımı'nın bazı yıllar negatif, bazı yıllarda ise pozitif yönlü olduğu bilgisini veren Serengil, "Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika'da yağışlı yıllar olduğu zaman, Türkiye ve Orta Doğu bölgesinde yağış azalıyor. Dolayısıyla Kuzey Avrupa'da veya Kuzey Amerika'da yağışın artacağı bir durumda orman yangını riski orada düşüyor, bizim coğrafyamızda ise artıyor." diye konuştu.

Prof. Dr. Serengil, konuşmasını şöyle tamamladı:

"Türkiye'de ve Avrupa'da iklim değişikliğinin yanı sıra yangın konusunda önemli diğer sorun, kente göç. Orman yangınını önleyen temel mekanizma aslında orman köylüleridir. Çok bilinçlidirler, bir yerde bir duman gördükleri anda hemen ihbar ederler, müdahale ederler. Artık köylümüzün yaş ortalaması 60'ın üzerinde, gençler köyde yaşamak yerine kente göçmeyi tercih ediyor. 20 yıl içinde Türkiye'de onlarca orman köyü ortadan kalkacak gibi gözüküyor. Bunların ortadan kalkması, oradaki gözetleyici, müdahale eden mekanizmanızın yavaş yavaş oradan kalkması, yanıcı madde birikmesi demek. Bu köylerde yaşamın devamı için destekler artırılmalı."

- Uzun yıllar ortalaması ve 2024 verileri

EFFIS verilerine göre ülkelerin 2006-2023 yıllarında orman yangını sonucu kaybettikleri alanların yıllık ortalaması, 2024 yılındaki orman yangını sonucu yanan alan miktarları ve bunların ülke alanına oranları şöyle oldu: