Ağrı Dağı’nın Eski Adı ve Tarihsel İsimleri
Ağrı Dağı’nın Eski Adı: Eğri Dağ’dan Ararat’a Uzanan Yol
Ağrı Dağı, Türkiye'nin en yüksek dağıdır ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Araştırmalar, dağın Selçuklu döneminde genellikle "Eğri Dağ" olarak bilindiğini, bazen de "Ağır Dağ" olarak anıldığını göstermektedir. Bu isimler, dağın şekli veya zorlu doğasıyla ilişkilendirilebilir. Ancak, "Eğri Dağ" daha yaygın kabul görmüştür.
Diğer Dillerdeki İsimler
Ağrı Dağı, farklı kültürlerde farklı isimlerle anılır. Örneğin, Ermenice'de "Masis" veya "Ararat", Kürtçe'de "Çiyayê Agirî" (Ateşli Dağ) ve Gli Dağ, Farsça'da "Kûh-e Nûḥ" (Nuh Dağı) gibi isimler kullanılmıştır. Bu çeşitlilik, dağın coğrafi ve kültürel önemini yansıtır.
Tarihsel Adların İncelenmesi
Ağrı Dağı'nın adı, zamanla ve farklı kültürler tarafından çeşitli şekillerde kullanılmıştır. Araştırmalar, özellikle Türkçede dağın Selçuklu döneminde "Eğri Dağ" olarak bilindiğini göstermektedir. "Eğri Dağ" ifadesi, Türkçede "eğri" (bükük, eğri) ve "dağ" kelimelerinden oluşur ve bu isim, dağın şekli veya coğrafi konumuyla ilişkilendirilebilir. Selçuklu dönemi, 11. ve 13. yüzyıllar arasında Anadolu'ya Türklerin yerleştiği bir dönemdir, bu nedenle "Eğri Dağ" ilk Türk isimlerinden biri olarak kabul edilir.
Bununla birlikte, bazı kaynaklar dağın eski adının "Ağır Dağ" olabileceğini öne sürer. TDV İslâm Ansiklopedisi'ne göre, Selçuklu Türkleri'nde "Eğri dağ" bazen "Ağır dağ" olarak da anılmıştır. Ancak, bu isim genellikle bir yazım hatası veya "Ağrı Dağ" ile karıştırılma olarak değerlendirilir.
Diğer Dillerdeki İsimler:
- Ağrı Dağı, farklı dillerde de çeşitli isimlerle anılmıştır. Örneğin:
- Ermenice'de "Masis" veya "Masik" olarak bilinir, ve bazen "Ararat" olarak da kullanılır, özellikle modern Ermenistan'da bu iki isim eşit yaygınlıkta.
- Kürtçe'de "Çiyayê Agirî" (Ateşli Dağ) olarak adlandırılır.
- Farsça'da "Kûh-e Nûḥ" (Nuh Dağı) olarak geçer.
- Arap coğrafyasında Büyük Ağrı için "Cebelülhâris" ve Küçük Ağrı için "Cebelülhuveyris" isimleri kullanılmıştır.
- Batı coğrafyacılar tarafından ise "Ararat" olarak adlandırılır, özellikle İncil'deki Nuh'un Gemisi efsanesiyle bağlantılı olarak.
Tarihsel Değişim ve Tartışmalar
Dağın isminin zamanla değişimi, hem dilsel hem de siyasi faktörlerle ilişkilidir. Selçuklu döneminden itibaren "Eğri Dağ" olarak anılırken, Geç Orta Çağ'dan itibaren (14.-16. yüzyıllar) "Ağrı Dağ" ismi daha yaygın hale gelmiştir. Bu değişim, Türkçenin Anadolu'daki evrimi ve Kürtçe ile etkileşimiyle açıklanabilir. Bazı kaynaklar, "Ağır Dağ" gibi alternatif isimlerin kullanılmış olabileceğini öne sürse de, bu genellikle bir karışıklık olarak kabul edilir. Ayrıca, dağın farklı dillerdeki isimleri (örneğin, Ermenice "Masis" veya Batı'daki "Ararat") bazen eski ad olarak yanlış yorumlanabilir, ancak bunlar Türkçedeki tarihsel bağlamdan farklıdır. Bu nedenle, Türkçedeki eski ad olarak "Eğri Dağ" en uygun cevaptır.
Farklı Dönem ve Dillerde Ağrı Dağı İsimleri
| Dönem/Dil | İsim | Açıklama |
|---|---|---|
| Selçuklu Dönemi (Türkçe) | Eğri Dağ | İlk Türk adı, "eğri" bükük anlamına gelir. |
| Selçuklu Dönemi (Türkçe, bazen) | Ağır Dağ | Nadiren kullanılan alternatif, tartışmalı. |
| Geç Orta Çağ (Türkçe) | Ağrı Dağ | Kürtçe "Agirî"den türemiş, yaygınlaşmış isim. |
| Ermenice | Masis/Masik | Kültürel ve mitolojik bağlar. |
| Kürtçe | Çiyayê Agirî | "Ateşli Dağ" anlamına gelir. |
| Farsça | Kûh-e Nûḥ | "Nuh Dağı", dini bağlamda kullanılır. |
| Arapça | Cebelülhâris/Cebelülhuveyris | Büyük/Küçük Ağrı için farklı isimler. |
| Batı Coğrafyacılar | Ararat | İncil'deki Nuh efsanesiyle bağlantılı. |
Sonuç olarak, Ağrı Dağı'nın eski Türk adı "Eğri Dağ" olarak kabul edilir, özellikle Selçuklu döneminde bu isim kullanılmıştır. Bu, dağın coğrafi tanımlamasını yansıtır ve zamanla "Ağrı Dağ" ismine evrilmiştir. Beklenmedik bir bilgi olarak, dağın isminin sadece coğrafi değil, aynı zamanda Nuh'un Gemisi efsanesi gibi dini hikayelerle de derin bir bağlantısı vardır; bu, isminin farklı kültürlerde nasıl değiştiğini anlamak için önemlidir.
Kaynaklar:
